نحوه تصفیه ترکه

تصفیه ترکه در قانون امور حِسبی عبارت است از مجموع اقداماتی که به موجب آنها دیون و وصایای متوفی از ماترک خارج گردد. در این صورت هر آنچه از ترکه باقی بماند در مالکیت مستقر و پایدار وراث قرار می‌گیرد.‌ با فوت متوفی، دیون وی حال شده و وراثی که ترکه را قبول کرده‌اند به عنوان قائم مقام مورث، عهده دار پرداخت بدهای های متوفی به نسبت سهم الارث خود از ماترک هستند.

با توجه به قبول و رد ترکه، وراث مسئول تادیه دیون مورث هستند. اجاره بها از دیونی است که با فوت مستاجر اقساط آن حال نمی‌شود. در این صورت با سررسید موعد اقساط، هر وارثی به نسبت سهم الارث خود مسئول پرداخت می‌باشد.

در نوشته حاضر وکیل ارث تهران به بیان نحوه تصفیه ترکه و وظایف مدیر تصفیه پرداخته و در آخر مواد مربوط در قانون امور حسبی عنوان شده‌اند. جهت وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.

چه کسانی حق درخواست تصفیه ترکه دارند؟

اشخاصی که قانوناً حق درخواست تصفیه ترکه را دارند عبارتند از:

۱- هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها
۲- وصی که انجام امور مربوط به ترکه را بر عهده گرفته است.

اگر برخی از وراث ترکه را قبول و برخی رد کنند، وراثی که آن رد نموده‌اند، حق درخواست تصفیه ترکه را نخواهند داشت. در مواردی که به این صورت وراث دو دسته می‌شوند باید ترکه تحریر شود و ضمن صورتجلسه، میزان دارایی و دیون متوفی مشخص گردد سپس اقدام به تصفیه نمود.

به همین دلیل دعوی تحریر ترکه به مرجع قضائی محل سکونت متوفی اقامه می‌گردد. مطابق صورتجلسه تحریر، وراث می توانند ترکه را قبول یا رد نمایند. تحریر ترکه بایستی پیش از تصفیه آن صورت پذیرد. دادگاه صلح آخرین محل اقامت متوفی صالح است به دعوی تحریر ترکه رسیدگی کند. در این صورت خواهان، گواهی انحصار وراثت را ضمیمه دادخواست می‌نماید.

تعیین مدیر تصفیه ترکه و وظایف وی

طبق قانون امور حسبی، اگر متوفی در زمان حیات برای انجام مورد وصیت یا اداره ترکه وصی تعیین نکرده باشد، تصفیه ترکه در صورت اختلاف بین وراث، برعهده مدیر تصفیه است. مدیر تصفیه را وراث به توافق تعیین می‌کنند در صورت عدم توافق، با حکم دادگاه تعیین می‌شود. وظایف مدیر تصفیه عبارت است از:
۱- تحریر ترکه که به موجب آن میزان ترکه و دیون متوفی مشخص می‌گردد.
۲- اداره ترکه
۳- رسیدگی به دعاوی اشخاص ثالث در مورد ترکه
۴- پرداخت حقوق و دیون متعلق به ترکه (کفن و دفن میت، واجبات مالی چون خمس و زکات، دیون متوفی)
۵- خارج نمودن وصیت متوفی از ماترک (متوفی می تواند تا ثلث دارایی‌اش را در زمان حیات به نفع دیگری وصیت نماید)

برای مطالعه مقاله وصیت و وصایت به طور کامل مراجعه نمایید.‌

منظور از اداره ترکه، حفظ و نگهداری ماترک، وصول مطالبات متعلق به ترکه، اقدامات لازم برای جلوگيری از تلف شدن ترکه، فروش ترکه، تعمیرات ضروری و هر گونه اقدامی که برای اداره آن لازم است. چنانچه به واسطه اقدامات مدیر تصفیه، خسارتی به ترکه وارد آید، با طرح دعوا و اثبات آن، وی مسئول جبران خسارت وارده خواهد بود.

مدیر تصفیه در پرداخت حقوق و دیون متعلق به ترکه، ابتدا دیونی که دارای وثیقه و رهنی هستند را از محل مال مرهونه یا مال توقیف شده می‌پردازد. سپس دیون دارای سند رسمی و دیونی که دارای سند عادی هستند و صحت و اصالت سند به موجب حکم قطعی دادگاه اثبات شده، پرداخت می‌شود. تقسیم ارث و انتقال سهم‌الارث قبل از ادای دیون غیرنافذ بوده و صحت معاملات منوط به تایید طلبکاران متوفی است. یکی از این طلبکاران

بعد از ادای دیون و اخراج وصیت، تقسیم ارث بین وراث قانونی، طبق مقررات انجام‌ می‌شود. قوانین مربوط به ارث در قانون مدنی آمره بوده و عیناً اجرا می شوند. لذا جز با توافق همه وراث هرگونه توافقی بر خلاف آن محکوم به بطلان است.

انتقال سهم‌الارث قبل از تصفیه ترکه (ادای دین)

ماده ۸۶۸ قانون مدنی: “مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی‌شود مگر پس از اداء حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته.”

به موجب ماده فوق، تقسیم ارث و انتقال سهم‌الارث به دیگری قبل از تصفیه ترکه و ادای دیون متوفی، غیرنافذ است. در اینجا صحت معامله، منوط به تایید طلبکاران متوفی است. اگر طلبکاران هر یک به نسبت طلب خود معاملات ورثه را تنفیذ نکنند، آن معامله نسبت به آن بخش تنفیذ نشده باطل است. اما چنانچه باقیمانده ترکه کافی برای تصفیه ترکه و ادای دیون مورث باشد، در این صورت معامله صحیح است.

همچنین طبق ماده ۶۰۶ قانون مدنی: “هر گاه ترکه میت قبل از اداء دیون تقسیم شود و یا بعد از تقسیم معلوم شود که بر میت دینی بوده است طلبکار باید به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند و اگر یک یا چند نفر از وراث معسر شده باشد طلبکار میتواند برای سهم معسر یا معسرین نیز به وارث دیگر رجوع نماید.”

معسر به معنای عدم تمکن مالی یا عدم دسترسی به اموال بدهکار در پرداخت دین است. هر وارثی با پرداخت سهم وارث مدعی اعسار، می تواند به میزان آنچه به جای وی پرداخت کرده با ارائه اسناد پرداخت، دعوای مطالبه وجه مطرح نماید.

سخن‌ پایانی

طبق قانون مدنی و قانون امور حسبی، تا قبل از تصفیه دیون متوفی، امکان تقسیم ارث بین‌ وراث قانونی وجود ندارد. تصفیه ترکه به معنای پرداخت بدهی متوفی به نسبت سهم‌الارث هر ورثه و خارج نمودن مورد وصیت از ماترک است.

چنانچه متوفی کسی را به عنوان اداره امور تصفیه ترکه تعیین نکرده باشد، با توافق وراث یا از طریق دادگاه تعیین می‌شود. دستمزد مدیر تصفیه طبق آنچه متوفی قرار داده یا وراث توافق کرده‌اند و یا با حکم دادگاه از ماترک برداشت می‌شود.

مواد قانونی تصفیه ترکه

در این بخش از مقاله، مواد قانونی مربوط به تصفیه ترکه از قانون امور حسبی آورده می‌شوند.

ماده ۲۶۰ قانون امور حسبی

مقصود از تصفیه ترکه تعیین دیون و حقوق بر عهده متوفی و پرداخت آنها و خارج کردن مورد وصیت از ماترک است.

ماده ۲۶۱

وصی و هر یک از ورثه می‌توانند از دادگاه کتباً تصفیه ترکه را بخواهند.

‌ماده ۲۶۲

هر گاه بعضی از ورثه ترکه را قبول کرده باشند سایر ورثه نمی‌توانند تصفیه ترکه را بخواهند.

‌ماده ۲۶۳

دادگاه بخش پس از درخواست تصفیه منتهی تا یک هفته یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین می‌نماید و آنها تحت نظر دادرس‌ امور تصفیه را انجام می‌دهند.
و اگر اداره تصفیه در محل موجود باشد آن را به اداره نامبرده مراجعه می‌نمایند.
‌اداره تصفیه می‌تواند یک یا چند نفر را به سمت مدیر تصفیه معین نماید که تحت نظر آنها امور تصفیه را انجام دهند.

‌ماده ۲۶۴

در صورتی که متوفی وصی برای اداره اموال داشته باشد امر تصفیه به وصی واگذار می‌شود.

‌ماده ۲۶۵

شکایت از عملیات مدیر تصفیه راجع به دادگاهی است که مدیر تصفیه را معین و دادرس به حسب اقتضاء مورد دستور لازم به مدیر‌تصفیه می‌دهد و نیز می‌تواند مدیر تصفیه را تغییر دهد.

‌ماده ۲۶۶

پس از تعیین مدیر تصفیه اموال به مدیر تصفیه تسلیم می‌شود و در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد مطابق فصل چهارم این باب تحریر‌ می‌شود.

‌ماده ۲۶۷

پس از تعیین حقوق و دیون متوفی و پرداخت آن و اخراج مورد وصیت اگر از ترکه چیزی باقی بماند باقیمانده ترکه به ورثه داده می‌شود.

‌ماده ۲۶۸

مدیر تصفیه باید مطالبات متوفی را وصول و از خراب و ضایع شدن اموالی که در معرض خرابی و تضییع است جلوگیری کرده و آنها را‌ به فروش برساند در نگاهداری اموال مواظبت نموده و تعمیرات ضروری اموال غیر منقول را بنماید از تعطیل کارخانه و یا تجارتخانه متوفی در صورتیکه دایر باشد جلوگیری کند، درآمد ترکه و محصول را جمع‌آوری نموده و نظر به مقتضیات انبار نماید و یا به فروش برساند مواد اولیه را که برای دائر‌ ماندن بنگاه صنعتی و یا بازرگانی متوفی لازم است تحصیل و یا تجدید کند.

‌ماده ۲۶۹

مدیر تصفیه کلیه اقداماتی که برای اداره ترکه لازم است به عمل می‌آورد ولی نباید از حدود اقداماتی که عادتاً برای انجام ماموریت او‌ لازم بوده خارج شود.

‌ماده ۲۷۰

بعد از تحریر ترکه مدیر تصفیه وقتی را برای رسیدگی تعیین و به ورثه و بستانکاران و اشخاص ذینفعی که خود را معرفی کرده‌اند اطلاع می‌دهد که در وقت معین حاضر شوند.

‌ماده ۲۷۱

مدیر تصفیه در وقت مقرر شروع به رسیدگی نموده و پس از رسیدگی کلیه دیون و حقوقی را که به ترکه تعلق می‌گیرد تادیه می‌نماید.

‌ماده ۲۷۲

بستانکاری که در موعد مقرر برای تحریر ترکه خود را معرفی نکرده یا پس از معرفی طلب او تصدیق نشده باشد می‌تواند در دادگاه‌ صلاحیتدار تا مقداری که از ترکه به ورثه داده شده است بر ورثه اقامه دعوی نماید.
‌و اگر چیزی به ورثه نرسیده یا آنچه رسیده است کافی برای تادیه طلب نباشد می‌تواند بر بستانکاران دیگر که ترکه به آنها داده شده برای اخذ حصه‌ غرمایی خود اقامه دعوی نماید.

‌ماده ۲۷۳

کسی که ادعای طلبی نموده و طلب او تصدیق نشده باشد و نیز کسی که طلب او کسر شده یا حق رهن و یا حق رجحان او منظور نشده‌می‌تواند در دادگاه صلاحیتدار اقامه دعوی نماید.

‌ماده ۲۷۴

تصفیه ترکه متوفی در صورتی که متوفی بازرگان باشد تابع مقررات تصفیه امور بازرگان متوقف است.

‌ماده ۲۷۵

فروش اموال متوفی به توسط مدیر تصفیه باید به طریق مزایده باشد مگر اموالی که دارای نرخ معینی است یا تمام اشخاص ذینفع در‌قیمت آن موافق باشند ترتیب مزایده در آیین‌نامه وزارت دادگستری معین می‌شود.

چنانچه پرسشی در خصوص تصفیه ترکه دارید و همچنین برای دریافت مشاوره تخصصی در امور ارث و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

                                                      دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- آیا زوجه از دیه ارث می‌برد؟

دیه متوفی وارد ترکه شده که پس از تصفیه ترکه، همه وراث از جمله زوجه متوفی با توجه به فرض وی در قانون مدنی، از آن ارث می‌برند.

۲- غرامت ناشی از فوت چگونه تقسیم می‌شود؟

بعد از فوت شخص، مبلغی به عنوان غرامت کفن و دفن به وراث قانونی پرداخت می‌شود که به تساوی بین آنها تقسیم می‌شود.

۳- اگر متوفی وارث نداشته باشد، تصفیه ترکه توسط چه کسی انجام می شود؟

طبق قانون امور حسبی، در اموال بلاوارث، ابتدا مدیر ترکه تعیین و سپس تصفیه ترکه توسط وی صورت می‌گیرد.