دیه و ارش – نکات کاربردی

 

دیه دارای دو ضمانت اجرای مجازات و جبران خسارت است. به عبارتی از سویی به عنوان مجازات تعیین می شود و از سویی دارای ماهیت غرامت و خسارت می باشد.

ارش دیه غیر مقدر است یعنی مقدار آن در شرع و قانون تعیین نشده است و با توجه به میزان دیه مقدر و طبق نظر کارشناس (پزشکی قانونی) تعیین می گردد.

در ادامه وکیل کیفری به طور کاربردی به تعریف دیه و ارش و شرایط هر یک می پردازد.

همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

دیه چیست؟

ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی: دیه مقدر، مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است.

در صورت وقوع جنایت عمدی مرتکب حسب مورد به قصاص نفس یا قصاص عضو یا به دیه بدل از آنها محکوم می شود. طبق قانون دیه به مقدر و غیر مقدر تقسیم می شود.

دیه در مورد صدمات و جراحات وارده به اعضای بدن که در قانون مقدار آن مشخص شده یا به عقل و حواس و منافع تعلق می گیرد. دیه در مواردی به عنوان مجازات اصلی و گاهی به عنوان مجازات بدل از قصاص نفس یا عضو مورد حکم قرار می گیرد.

بیشتر بدانید:

جرم ضرب و جرح عمدی و مراحل شکایت

ارش و حکومت چیست؟

ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی: ارش، دیه غیرمقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند. مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.

میزان ارش در قانون مشخص نشده است. لذا در مواردی که به طور مثال جرم ضرب و جرح عمدی واقع می شود، دادگاه جهت بررسی صدمات وارده شاکی را به پزشکی قانونی معرفی می نماید.

پس از معاینات لازمه، گزارش پزشکی قانونی که کارشناس و پزشک معتمد دادگاه محسوب می شود مبنی بر درصد صدمات وارده به عضو آسیب دیده  میزان ارش در مرجع کیفری تعیین می گردد.

دادگاه بر اساس میزان دیه عضو مصدوم طبق قانون مجازات اسلامی و ارش تعیین شده توسط پزشکی قانونی متهم را محکوم به پرداخت می کند.

در تعیین میزان ارش فرقی ندارد جنایت عمد، شبه عمد یا خطای محض باشد.

نحوه پرداخت در صورت فوت زیان دیده

اگر مجنی علیه فوت کند دیه و ارش وارد ترکه به جا مانده از وی شده و وراث قانونی می توانند به قائم مقامی مورث، دیه و ارش مورد حکم را مطالبه کنند.

بنابراین با فوت زیان دیده، با توجه به اینکه دیه ضرر و زیان ناشی از جرم نیز محسوب شده و علاوه بر جنبه عمومی دارای جنبه خصوصی می باشد، ساقط نمی شود.

بیشتر بدانید:

ادله اثبات جرم – نکات مهم

همچنین اگر محکوم به پرداخت دیه فوت کند، زیان دیده می تواند از وراث متوفی طبق حکم قطعی دادگاه دیه و ارش را دریافت نمایند.

ملاک محاسبه زمان پرداخت دیه

ملاک محاسبه دیه و ارش، زمان پرداخت (یوم الاداء) است. اگر قبل از صدور حکم، دیه پرداخت نشده باشد، بعد از صدور حکم قطعی دیه بر اساس آخرین مبلغ اعلامی از سوی رئیس قوه قضائیه پرداخت گردد.

اگر طرفین نسبت به مبلغی در این خصوص با یکدیگر توافق و مصالحه کرده باشند، مبلغ مورد تراضی ملاک پرداخت و برائت ذمه محکوم علیه می باشد.

مطالبه خسارت مازاد بر دیه

در مواردی هزینه های درمان و در کل خسارات وارده به متضرر از جرم، بیش از مبلغ دیه یا ارش مورد حکم می شود.

در این صورت طبق قواعد فقهی لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام، نفی حرج، تسبیب و النهایه مقررات قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹ و مواد ۱ و ۲ آن، زیان دیده می تواند ضرر و زیان ناشی از جرم مازاد بر مبلغ دیه را مطالبه نماید.

بیشتر بدانید:

مطالبه خسارت غیر قراردادی

در این صورت خواهان ادله و مدارکی مبنی بر هزینه های درمانی و در مواردی مدارک از کارافتادگی را به ضمیمه دادخواست به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده می دهد.

مطالبه دیه و ارش از طریق دادگاه حقوقی

گاهی زیان دیده به هر علتی از طریق کیفری اقدام به احقاق حقوق خود نکرده و شکایت کیفری را پیگیری نمی نماید.

در این صورت می تواند دادخواست مطالبه دیه به دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده طبق آدرس ثنای وی تقدیم کند. از آن جا که دیه دارای جنبه خصوصی و مالی علاوه بر جنبه جزایی است، لذا قابل رسیدگی در دادگاه حقوقی می باشد.

در ستون خواسته مبلغ دیه یا ارش صدمه یا جراحت وارده تقویم و بر اساس آن هزینه دادرسی پرداخت می گردد.

مهلت پرداخت دیه و ارش

مهلت پرداخت دیه در صدمات و جراحات عمدی یکسال از تاریخ جرم، در غیر عمد دو سال و در خطای محض سه سال از تاریخ وقوع جرم است.

اگر خطای محض با بینه یا قسامه یا علم قاضی ثابت شده باشد پرداخت دیه بر عهده عاقله است. اگر با اقرار مرتکب یا نکول او از سوگند یا قسامه ثابت شود پرداخت برعهده مرتکب است.

عاقله به بستگان ذکور نسبی پدری و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث گفته می شود. به عبارتی افراد ذکوری که در زمان فوت وارث قانونی محسوب می شوند، در صورت تمکن مالی به طور تساوی مسئول پرداخت دیه جنایت خطای محض می باشند.

در مورد مهلت پرداخت ارش در قانون مجازات اسلامی صحبتی نشده است. لکن اینطور استنباط می شود که پرداخت ارش مهلت ندارد و هر زمان امکانپذیر است.

امکان تقسیط دیه

از آنجا که دیه علاوه بر مجازات دارای جنبه مالی نیز می باشد به همین دلیل امکان تقسیط آن در مرحله اجرای احکام وجود دارد.

بیشتر بدانید:

نظریه مشورتی ۷/۱۴۰۲/۱۳۰ – تقسیط جزای نقدی

در این صورت محکوم علیه دادخواست تقسیط دیه را به انضمام دادنامه قطعیت یافته و استشهادیه الکترونیکی مبنی بر شهادت دو شاهد به دادگاه صادر کننده حکم‌ بدوی تقدیم می کند.

جنایت بر اعضایی که در مورد آنها دیه تعیین نشده است

طبق رای وحدت رویه شماره ۷۴۰ – ۹۴/۱/۱۸ هیئت عمومی دیوان عالی کشور: … با عنایت به فتاوی معتبر فقهی مبنی بر تعیین ارش برای از بین بردن طحال و این که در فصل دیه مقدر اعضا برای طحال دیه مقدر منظور نشده است لذا با رعایت مقررات ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی برای آن ارش تعیین می گردد.

مستفاد از رای وحدت رویه مزبور، به طور کلی در مواردی که برای عضوی در قانون مجازات اسلامی دیه تعیین نشده باشد، طبق نظریه پزشکی قانونی ارش تعیین می گردد.

ارث نبردن قاتل از اموال مقتول

مطابق ماده ۴۵۱ قانون مجازات اسلامی اگر شخصی به طور عمدی کسی را که با فوتش از او ارث می برد به قتل برساند، از دیه و ماترک مقتول ارث نمی برد.

اما در مواردی که قتل از نوع شبه عمد یا خطای محض باشد، در صورت قتل مورث، مرتکب صرفاً از دیه ارث نمی برد ولی از سایر اموال مقتول ارث می برد.

چند نکته

▪︎ اگر مقدار ارش مورد حکم‌ تا یک دهم‌ مقدار دیه کامل باشد مستفاد از ماده ۴۲۷ قانون آیین دادرسی کیفری حکم‌ صادره قطعی و غیر قابل تجدیدنظر خواهی است.

▪︎ اثبات دیه و ارش از طریق سوگند، علم قاضی و بینه شرعی امکانپذیر است.

▪︎ با توجه به اینکه عاقله متهم نیست و صرفاً مسئول پرداخت دیه است لذا نمی توان وی را بازداشت نمود.

▪︎ اگر مسئول پرداخت دیه شخص مرتکب باشد، در صورت عدم پرداخت در مهلت های قانونی یا عدم ثبوت اعسار، به درخواست شاکی حبس می شود.

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

سوالات متداول

۱- آیا مطالبه ارش از دادگاه کیفری نیازمند دادخواست است؟

با شکایت کیفری بدون دادخواست و با ثبت شکواییه پس از احراز جراحت وارده توسط متهم حکم به پرداخت ارش صادر می شود.

۲- در قتل ناشی از حوادث رانندگی مهلت پرداخت دیه چه مدت است؟

قتل ناشی از حوادث رانندگی از نوع شبه عمد بوده و ظرف دو سال از تاریخ تصادف دیه پرداخت می شود.

۳- جراحتی که موجب کبودی شود از چه طریق قابل اثبات است؟

اثبات دیه، علاوه بر قسامه و سوگند از طریق اقرار و بینه شرعی قابل اثبات است.