حق ملاقات فرزند و شرایط آن

حق ملاقات فرزند طبق قانون مدنی ایران از حقوق پدر و مادر شمرده می‌شود. والدین طفل که از یکدیگر جدا شده‌اند یا به دلیل اختلافات پیش‌آمده دور از هم زندگی می‌کنند، هر یک که عهده‌دار حضانت و نگهداری از فرزند نباشد، حق ملاقات طفل را خواهد داشت. حق ملاقات فرزند، به منظور رعایت مصلحت وی و جلوگیری از بحران روحی ناشی از دوری از پدر یا مادر است.

این امر باعث می‌شود از بسیاری مشکلات بعدی کودک جلوگیری شود. از طرف دیگر، حق ملاقات طفل برای حمایت از پدر یا مادری که حضانت برعهده‌اش نیست، قرار داده شده است. در این نوشته وکیل خانواده به طور کاربردی به بیان حق ملاقات فرزند، مراحل و شرایط آن پرداخته است.

ملاقات فرزند چیست؟

طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، هر کدام از والدین که حضانت بر عهده‌اش نباشد، حق دارد فرزند خود را ملاقات کند. اگر بین پدر و مادر تراضی بر نحوه ملاقات باشد، طبق آن عمل می‌شود. در غیر این صورت پس از اقامه دعوی، دادگاه ضمن حکم، روز و ساعات و نحوه ملاقات را تعیین می‌کند که معمولا یک یا دو روز آخر هفته برای آن مشخص می‌شود.

دادگاه نمی‌تواند به کلی حق ملاقات را سلب کند. اما می‌تواند با توجه به مصلحت کودک و شرایط درخواست‌کننده که ممکن است به‌ ضرر طفل باشد، به فاصله بیشتری زمان ملاقات را تعیین کند. ممکن است با توجه به شرایط، دادگاه ضمن حکم به حضانت یا در رای طلاق، با توجه به مصلحت طفل، شخصی را به عنوان ناظر بر نحوه ملاقات تعیین کند. در این صورت حدود و شرایط نظارت تعیین می‌گردد. این امر در مواردی نیز جاری است که شخصی که حضانت بر عهده‌اش است مانعی برای ملاقات شخص ذیحق ایجاد نماید.

چنانچه پدر یا مادر حاضن اجازه ملاقات فرزند را به طرف دیگر ندهد، مرتکب جرم ممانعت از ملاقات فرزند می‌شود. در این صورت پس از شکایت و تعقیب و صدور حکم، مرتکب مجازات می‌شود. رسیدگی به این جرم که از جرایم درجه هشت است در صلاحیت دادگاه صلح محل اقامت فرزند می‌باشد.

مراحل دعوی ملاقات

• دادگاه صالح به رسیدگی، دادگاه خانواده محل اقامت طفل است.
• دعوی ملاقات، دعوی غیرمالی است.
• خواهان دعوی ملاقات، پدر یا مادر یا هر کدام از افراد ذیحق مانند پدر‌بزرگ‌ و مادربزرگ است. خوانده کسی است که طفل تحت حضانت یا نگهداری وی می‌باشد.
• خواسته، صدور حکم بر ملاقات طفل و دستور موقت به علاوه خسارات دادرسی شامل حق‌الوکاله وکیل و هزینه دادرسی است.
• مدارک دعوی ملاقات شامل شناسنامه، کارت ملی و سایر دلایل مبنی بر ذیحق بودن(پدر، مادر، پدربزرگ یا مادربزرگ) ضمیمه دادخواست می‌گردد.
• دادگاه ضمن حکم با توجه به وابستگی عاطفی و روحی طفل، زمان و مکان و نحوه ملاقات را تعیین می‌نماید.
• حکم ملاقات یا رد دعوی، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ به طرفین قابل تجدیدنظرخواهی است.
• حکم ملاقات، دارای اعتبار امر مختومه نمی‌باشد. در صورت رد دعوی، پس از رفع مانع یا ارائه ادله جدید، دعوی مجددا قابل طرح است.

دستور موقت در دعوی ملاقات

پدر و مادر و سایر اشخاصی که حق ملاقات فرزند را دارند، طبق ماده ۷ قانون حمایت خانواده، می‌توانند قبل از دادخواست یا همزمان با آن درخواست دستور موقت بدهند. دادگاه ابتدا به فوریت موضوع رسیدگی می‌کند. در صورت احراز آن با توجه به مصلحت و منفعت کودک دستور موقت مبنی بر ملاقات صادر می‌کند.

مزایای دستور موقت دعوی ملاقات فرزند عبارتست از:

▪︎ سرعت در رسیدگی و اجرای خواسته

▪︎ عدم تودیع خسارت احتمالی

▪︎ عدم نیاز به تایید رئیس دادگستری

▪︎ اعتبار شش‌ماهه دستور و امکان صدور مجدد دستور موقت به درخواست خواهان.

دستور موقت وقتی صادر می‌شود که به‌ تشخيص دادگاه رسیدگی به دعوی، ملاقات طفل فوریت داشته باشد. دادخواست دستور موقت ملاقات به دادگاه خانواده محل اقامت طفل تقدیم می شود و هزینه دعوی غیر مالی است.

سن ملاقات فرزند

دختر با رسیدن به سن ۹ سالگی و پسر در ۱۵ سالگی تمام بالغ می‌شوند‌. قانون فرض را بر این گذاشته که دختر و پسری که به سن بلوغ برسند می‌توانند راجع به امور غیرمالی خود تصمیم بگیرند. در دعوی ملاقات فرزند در مورد طفلی تصمیم‌گیری می‌شود که به سن بلوغ نرسیده باشد. چنانچه برای دادگاه احراز شود فرزند بالغ شده است دعوی ملاقات مردود است.

حق ملاقات قبل از طلاق

ممکن است، در طول زندگی زناشویی، پدر و مادر دور از همدیگر زندگی کنند مانند اینکه زن به دلیل خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی از سوی مرد در مسکن جداگانه زندگی کند و طفل نزد پدر باشد. این مسئله باعث محروم شدن مادر از حق ملاقات فرزند نمی‌شود. در این صورت، دادخواست ملاقات طفل به دادگاه خانواده تقدیم می‌شود. پس از شکایت، دادگاه با توجه به مصلحت طفل و حق پدر و مادر به دیدن فرزند، حکم ملاقات صادر می‌کند.

حق ملاقات بعد از طلاق

یکی از مواردی که دادگاه در رسیدگی به دعوی طلاق زوجین به آن می‌پردازد، ملاقات زن و مرد با فرزند یا فرزندان مشترک است. به موجب ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، دادگاه ضمن صدور گواهی عدم امکان سازش یا طلاق، در مورد ملاقات فرزند با هر یک از ابوین که حضانت بر عهده‌اش نیست تصمیم می‌گیرد.

در این صورت با توجه به‌ وابستگی عاطفی و مصلحت طفل، زمان، مکان، نحوه ملاقات با پدر و مادر و سایر بستگان تعیین می‌شود. دادگاه می‌تواند در مورد ملاقات طفل با اشخاصی غیر از پدر و مادر و خویشاوندان طفل، تصمیم مناسبی اتخاذ نماید.

آثار خارج کردن طفل از محل اقامت

زن یا مردی که حضانت طفل با وی است، نمی‌تواند او را از محل اقامت خارج و به شهر دیگری ببرد همچنین نمی‌تواند کودک را به خارج از کشور ببرد. محل اقامت طفل پیش از طلاق با توافق طرفین تعیین می‌شود. بنابراین محل نگهداری وی پیش از طلاق، مبنای اقامت فرزند قرار می‌گیرد. در صورت بردن طفل به شهر دیگر، کسی که حق ملاقات دارد می‌تواند دادخواست به دادگاه تقدیم کند مگر دادگاه این شرایط را به مصلحت طفل بداند.

اگر مسئول حضانت بخواهد طفل را به خارج از کشور ببرد طرف دیگر می‌تواند مخالفت خود را اعلام نماید. در این صورت، دعوی منع خروج از کشور در دادگاه اقامه می‌شود. دادگاه به دعوی رسیدگی و در صورتی که خروج طفل را به مصلحت ببیند، با گرفتن تضمین مناسب جهت بازگرداندن، حکم به تجویز خروج از کشور صادر می‌نماید.

اجرای حکم ملاقات

پس از صدور حکم ملاقات و قطعیت آن، محکوم‌له درخواست اجرای حکم از دادگاه بدوی می‌نماید. در اجرای احکام پرونده اجرایی تشکیل می‌شود. موارد حکم به ملاقات و انجام آن به محکوم‌علیه ابلاغ می‌شود که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ، مفاد حکم را اجرا کند. در اجرائیه دادگاه، علاوه بر ملزم نمودن محکوم‌علیه به اجرای حکم، به‌ پرداخت هزینه‌هایی که خواهان نموده و در رای صادره قید شده نیز ملزم می‌شود.

افزایش و کاهش مدت ملاقات

پدر یا مادر و سایر افراز ذیحق که حکم ملاقات طفل را اخذ نموده‌اند، می‌توانند چنانچه مدعی کم بودن مدت آن هستند، دعوی افزایش مدت ملاقات فرزند را در دادگاه صادرکننده حکم ملاقات مطرح کنند. در این صورت دادگاه بر اساس ادله خواهان و دفاعیات طرفین، حکم به افزایش مدت ملاقات به میزان لازم صادر می‌نماید.

از سوی دیگر، چنانچه طرف مقابل حکم، خواستار کم‌ شدن مدت ملاقات باشد، دادخواست کاهش مدت را در همان دادگاه ثبت می‌کند. در دعوی کاهش مدت ملاقات خواهان می‌بایست ادله کافی مبنی بر مصلحت طفل بر کم شدن مدت را اقامه نماید. در ادامه نمونه آرا در این خصوص آورده می‌شوند.

◇ درخواست افزایش مدت زمان ملاقات با فرزند مشترک در صورت صلاحدید دادگاه قابل پذیرش است و وجود توافق قبلی بین والدین مانع از پذیرش این درخواست نیست.

(دادنامه ۹۳۰۹۹۸۲۶۴۰۷۰۱۹۱۹ – ۹۴/۴/۱۳ شعبه ۲ دادگاه تجدیدنظر تهران)

◇ وضعیت خاص فرزند مشترک، از جمله بیماری وی می‌تواند مبنای موجهی برای کاهش مدت ملاقات گردد.

(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۲۴۰۲۰۵۵ – ۹۳/۱۱/۲۵ شعبه ۲۴ دادگاه تجدیدنظر تهران)

مواد قانونی ملاقات

در این بخش از نوشته مواد قانونی مربوط به حق ملاقات فرزند بیان می‌شوند.

ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی

در صورتی که به علت طلاق یا به هر علت دیگر ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشند هر یک از ابوین که طفل تحت‌ حضانت او نمی‌باشد حق ملاقات طفل خود را دارد تعیین زمان و مکان ملاقات و سایر جزئیات مربوطه به آن در صورت اختلاف بین ابوین با محکمه ‌‌است.

ماده ۷ قانون حمایت خانواده

دادگاه می‌تواند پیش از اتخاذ تصمیم در مورد اصل دعوی به درخواست یکی از طرفین در اموری از قبیل حضانت، نگهداری و ملاقات طفل و نفقه زن و محجور که تعیین تکلیف آنها فوریت دارد بدون اخذ تامین، دستور موقت صادر کند. این دستور بدون نیاز به تایید رئیس حوزه قضائی قابل اجراء است. چنانچه دادگاه ظرف شش ماه راجع به اصل دعوی اتخاذ تصمیم نکند، دستور صادرشده ملغی محسوب و از آن رفع اثر می‌شود، مگر آنکه دادگاه مطابق این ماده دوباره دستور موقت صادر کند.

ماده ۲۹

دادگاه ضمن رای خود با توجه به شروط ضمن عقد و مندرجات سند ازدواج، تکلیف جهیزیه، مهریه و نفقه زوجه، اطفال و حمل را معین و همچنین اجرت‌المثل ایام زوجیت طرفین مطابق تبصره ماده (۳۳۶) قانون مدنی تعیین و در مورد چگونگی حضانت و نگهداری اطفال و نحوه پرداخت هزینه‌های حضانت و نگهداری تصمیم مقتضی اتخاذ می‌کند. همچنین دادگاه باید با توجه به وابستگی عاطفی و مصلحت طفل، ترتیب، زمان و مکان ملاقات وی با پدر و مادر و سایر بستگان را تعیین کند…

ماده ۴۱

هرگاه دادگاه تشخیص دهد توافقات راجع به ملاقات، حضانت، نگهداری و سایر امور مربوط به طفل برخلاف مصلحت او است یا در صورتی که مسوول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند ویا مانع ملاقات طفل تحت حضانت با اشخاص ذی ‌ حق شود، می‌تواند در خصوص اموری از قبیل واگذاری امر حضانت به دیگری یا تعیین شخص ناظر با پیش‌بینی حدود نظارت وی با رعایت مصلحت طفل تصمیم مقتضی اتخاذ کند.
تبصره – قوه قضائیه مکلف است برای نحوه ملاقات والدین با طفل ساز و کار مناسب با مصالح خانواده و کودک را فراهم نماید.
آیین‌نامه اجرائی این ماده ظرف شش‌ماه توسط وزارت دادگستری تهیه می‌شود و به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد.

ماده ۴۲

صغیر و مجنون را نمی‌توان بدون رضایت ولی، قیم، مادر یا شخصی که حضانت و نگهداری آنان به او واگذار شده است از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد، مگر اینکه دادگاه آن را به مصلحت صغیر و مجنون بداند و با درنظر گرفتن حق ملاقات اشخاص ذی‌حق این امر را اجازه ده-د. دادگاه درص-ورت موافقت با خ-ارج کردن صغی-ر و مجنون از کشور، بنابر درخواست ذی‌نفع، برای تضمین بازگرداندن صغیر و مجنون تامین مناسبی اخذ می‌کند.

ماده ۴۵

رعایت غبطه و مصلحت کودکان و نوجوانان در کلیه تصمیمات دادگاهها و مقامات اجرائی الزامی است.

ماده ۵۴

هرگاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی ‌ حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می‌شود.

نتیجه‌گیری

حق ملاقات فرزند یکی از ساز و کارهای قانونی به منظور حمایت از فرزند مشترک و پدر و مادر و سایر افراد ذیحق است. با توجه به جدایی والدین، مسلما یکی از آنها از دیدن طفل محروم می‌شود. از این رو دعوی ملاقات مطرح و به موجب حکم صادره می‌توان از حق ملاقات بهره‌مند گردید. جهت حل مشکل حقوقی خود با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۰۲۱۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس حاصل نمایید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- آیا مادربزرگ مادری طفل می‌تواند دعوی ملاقات نوه را اقامه کند؟

بستگان طفل از جمله مادربزرگ پدری و مادری می‌تواند دعوی ملاقات را مطرح کند.

۲- در مورد دختر ده ساله دادخواست ملاقات قبول می‌شود؟

دختر و پسری که به سن بلوغ (دختر نه سال تمام و پسر پانزده سال تمام) رسیده‌ باشند از ملاقات خارج می‌شوند.

۳- اگر ملاقات در محل اقامت طفل به صلاح نباشد، محل آن در کجا باید باشد؟

معمولا کلانتری محل اقامت طفل، محل تحویل طفل می‌باشد. مراتب تحویل و بازگرداندن فرزند از سوی مامور صورت‌جلسه و ضمیمه پرونده ملاقات می‌شود.

۴- اگر طفل تمایل به ملاقات نداشته باشد، آیا می‌توان به زور متوسل شد؟

به دلیل جنبه حمایتی و مصلحت طفل، ملاقات باید با خواست طفل صورت پذیرد.

۵- آیا پدر یا مادر فاسد می‌تواند فرزند خود را ملاقات کند؟

پدر و مادر را نمی‌توان از حق ملاقات فررند محروم کرد مگر اینکه ملاقات به مصلحت نباشد.