جهات تخفیف مجازات – نکات کاربردی

 

تخفیف مجازات با توجه به اصل فردی کردن مجازات ها و با هدف اصلاح مرتکب در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است. محاکم کیفری مطابق وضعیت مرتکب، نوع جرم و سایر اوضاع و احوال موجود در پرونده، مجازات را تخفیف می دهد.

جهات تخفیف حصری هستند به این معنا که در صورت وجود هر یک از این موارد، دادگاه می تواند مجازات را تخفیف دهد به عبارتی آن را کاهش دهد یا به مجازات خفیف تری که مناسب حال مرتکب باشد، تبدیل نماید.

تخفیف مجازات در مجازات های تعزیری امکانپذیر است در حدود، قصاص و دیات که مجازات ثابت دارند، اعمال نمی شود.

در نوشته حاضر وکیل کیفری به طور کاربردی در مورد جهات تخفیف، نحوه تخفیف در جرایم مختلف و سایر موارد می گوید.

همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

انواع تخفیف مجازات

جهات تخفیف مجازات به دو نوع مخففه قانونی یا معاذیر قانونی و مخففه قضائی تقسیم می شوند. در صورت وجود جهات مخففه قانونی، دادگاه مکلف به رعایت آن در تعیین مجازات می باشد.

ولی در جهات مخففه قضائی که موارد آن در ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی قید شده است دادگاه اختیار اعمال آن را در مجازات دارد. از جمله جهات مخففه قانونی، تصادف رانندگی است.

وقتی راننده مسبب حادثه مصدوم را به مراکز درمانی می رساند یا به هر نحو موجبات معالجه و استراحت و تخفیف آلام وی را فراهم می آورد. در این جا دادگاه می بایست مقررات تخفیف را در تعیین مجازات راننده اعمال نماید.

جهات تخفیف مجازات

جهات تخفیف که در ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی ذکر شده است عبارتند از:
الف- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
ب- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
پ- اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
ج- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
چ- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
ح- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم
تبصره ۱- دادگاه مکلف است جهات تخفیف مجازات را در حکم خود قید کند.
تبصره ۲- هرگاه نظیر جهات مندرج در این ماده در مواد خاصی پیش بینی شده باشد، دادگاه نمی‌تواند به موجب همان جهات، مجازات را دوباره تخفیف دهد.

گذشت شاکی یا مدعی خصوصی و تخفیف مجازات

گذشت شاکی خصوصی در هر مرحله از رسیدگی کیفری دادسرا یا دادگاه و در جرایم غیر قابل گذشت از موجبات تخفیف مجازات محسوب می شود. گذشت بایستی منجز و بدون قید و شرط باشد.

به گذشتی که معلق به وقوع امری در آینده باشد یا مشروط به انجام شرطی باشد، ترتیب اثر داده نمی شود مگر اینکه شرط یا معلق علیه محقق شده باشد.

اگر شاکیان پرونده متعدد باشند، گذشت همگی آنها موجب تخفیف است. گذشت شاکی خصوصی در جرایم قابل گذشت موجب صدور قرار موقوفی تعقیب و مختومه شدن پرونده می گردد.

بیشتر بدانید:

مراحل شکایت و تعقیب کیفری تا صدور حکم

همکاری موثر متهم

همکار متهم در جریان رسیدگی وقتی موجب تخفیف مجازات است که موثر: در شناسایی شریک یا شرکای جرم، شناسایی معاون یا معاونان، بدست آوردن و تحصیل ادله، کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم بوده باشد.

وقوع هر یک از موارد مزبور که در بند “ب” ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی ذکر شده اند از جهات تخفیف و کیفیات مخففه قضائی محسوب می شود.

اوضاع و احوال خاص موثر در وقوع جرم

رفتار یا گفتار بزه دیده در صورتی از علل مخففه مجازات است که: اولاً موثر در وقوع جرم باشد؛ ثانیاً مرتکب را نسبت به رفتار مجرمانه تحریک نماید.

اعلام یا اقرار متهم

اگر متهم به لحاظ اخلاقی یا هر دلیل دیگر قبل از شروع به تعقیب جرم مراتب را اعلام نماید قانون آن را از موجبات تخفیف عنوان نموده است. همچنین است اگر در حین مراحل تحقیق و رسیدگی تا صدور حکم قطعی، اقراری که موثر در روند پرونده و تصمیم گيری باشد، بنماید.

ندامت، حسن سابقه یا وضع خاص متهم

جهات تخفیف در بند ث ماده ۳۸ عبارت است از: ندامت، حسن سابقه، کهولت سن یا بیماری متهم. با وجود هر یک از این موارد دادگاه می تواند مجازات را تخفیف دهد.

منظور از ندامت احراز ندامت و پشیمانی متهم از جرم ارتکابی است لکن نیازی به احراز اصلاح متهم آنطور که در مقررات توبه لازم است، نمی باشد.

توبه متهم و تخفیف مجازات

توبه به معنای پشیمانی متهم از عمل ارتکابی و احراز ندامت و اصلاح وی توسط مرجع رسیدگی کننده است. توبه متهم در جرایم تعزیری درجه شش تا هشت موجب سقوط مجازات می شود مشروط بر اینکه اصلاح مرتکب نزد قاضی رسیدگی کننده محرز گردد.

یکی از موارد اختیار دادگاه در تخفیف مجازات متهم، توبه است. توبه در جرایم تعزیری درجه یک تا پنج موجب سقوط مجازات نمی شود در این موارد دادگاه می تواند مجازات را تخفیف دهد. مجازات های قصاص، دیه، حد قذف و محاربه با توبه ساقط نمی شوند.

نحوه تخفیف مجازات در جرایم مختلف

ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی اصلاحی ۱۳۹۹: در صورت وجود یک یا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه می‌تواند مجازات تعزیری را به نحوی که به حال متهم مناسب تر باشد به شرح زیر تقلیل دهد یا تبدیل کند:
الف – تقلیل مجازات حبس به میزان یک تا سه درجه در مجازات‌های درجه چهار و بالاتر؛
ب – تقلیل مجازات حبس درجه پنج و درجه شش به میزان یک تا دو درجه یا تبدیل این مجازات و مجازات حبس درجه هفت حسب مورد به جزای نقدی متناسب با همان درجه؛
پ – تبدیل مصادره کل اموال به جزای نقدی درجه یک تا چهار؛
ت – تقلیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان پنج تا پانزده سال؛
ث – تقلیل سایر مجازات‌های تعزیری به میزان یک یا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه یا یک درجه پایین تر؛
تبصره – چنانچه در اجرای مقررات این ماده یا سایر مقرراتی که به موجب آن مجازات تخفیف می یابد، حکم به حبس کمتر از نود و یک روز صادر شود، به مجازات جایگزین مربوط تبدیل می‌شود.

چند نکته:
▪︎ مجازات حبس درجه هفت تنها قابل تبدیل به جزای نقدی در همان درجه است.
▪︎ مصادره کل اموال صرفاً قابل تبدیل به جزای نقدی است بنابراین نمی توان آن را تقلیل داد یا به مجازات دیگری تبدیل نمود.
▪︎ با توجه به بند ث تقلیل مجازات درجه هشت امکانپذیر نیست چون آخرین درجه مجازات ها می باشد. بنابراین صرفاً تبدیل به مجازات خفیف تر از همان درجه می شود. طبق تبصره این ماده چون مجازات حبس درجه هشت تا سه ماه حبس است، دادگاه می بایست آن را تبدیل به جزای نقدی نماید.

بیشتر بدانید:

ادله اثبات جرم – نکات مهم

در چه صورتی تبدیل مجازات الزامی است؟

در صورتی که حکم صادره حبس کمتر از نود و یک روز باشد (حبس درجه هشت)، دادگاه مکلف است مجازات دادنامه را تبدیل به مجازات جایگزین حبس نماید.

مجازات های جایگزین حبس حسب مورد جزای نقدی، محرومیت از حقوق اجتماعی، دوره مراقبت یا خدمات عمومی رایگان می باشند.

تخفیف یا معافیت از کیفر در مجازات های درجه هفت و هشت

ماده ۳۹ قانون مجازات اسلامی: در جرائم تعزیری درجه های هفت و هشت در صورت احراز جهات تخفیف چنانچه دادگاه پس از احراز مجرمیت، تشخیص دهد که با عدم اجرای مجازات نیز مرتکب، اصلاح می‌شود در صورت فقدان سابقه کیفری موثر و گذشت شاکی و جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران آن می‌تواند حکم به معافیت از کیفر صادر کند.
▪︎ حکم معافیت از کیفر در مجازات های تعزیری اعمال می شود در نتیجه در حدود، قصاص، دیات و تعزیرات درجه یک تا شش اجرا نمی شود. شروط تحقق معافیت از کیفر عبارت است از:
۱- مجازات جرم ارتکابی درجات هفت و هشت باشد.
۲- یکی از جهات تخفیف مذکور در ماده ۳۸ باید محرز شده باشد.
۳- ︎مجرمیت مرتکب احراز شده باشد و دادگاه تشخیص دهد مرتکب با عدم مجازات اصلاح می شود.
۴- متهم سابقه کیفری موثر طبق ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی نداشته باشد.
۵- شاکی خصوصی گذشت نموده باشد یا ترتیبات جبران آن فراهم شده باشد.
در صورت جمع شروط مذکور دادگاه حکم به معافیت کیفر صادر خواهد نمود.

بیشتر بدانید:

جرم تصرف عدوانی و مراحل شکایت

تخفیف مجازات بعد از صدور حکم قطعی

یکی از موارد تخفیف مجازات، گذشت شاکی خصوصی بعد از صدور حکم قطعی است. هرگاه شاکی یا مدعی خصوصی در جرایم غیر قابل گذشت پس از قطعیت حکم، از شکایت صرفنظر کند، در این صورت محکوم علیه می تواند از دادگاه صادرکننده حکم قطعی تقاضا کند با توجه به گذشت شاکی، در میزان مجازات وی تجدیدنظر نماید.

دادگاه در وقت فوق‌العاده العاده به موضوع رسیدگی نموده و مجازات را تخفیف می دهد یا به مجازات خفیف تر که مناسب حال محکوم علیه باشد تبدیل می نماید. رای دادگاه قطعی می باشد.

تخفیف مجازات بعد از تسلیم به رای

در محکومیت های تعزیری، محکوم علیه می تواند قبل از انقضای مهلت تجدیدنظر خواهی (بیست روز از تاریخ ابلاغ رای بدوی مهلت تجدیدنظرخواهی است) حق تجدیدنظرخواهی خود را ساقط کند یا اگر تجدیدنظرخواهی نموده آن را مسترد کند و درخواست تخفیف مجازات نماید مشروط بر اینکه دادستان از رای بدوی تجدیدنظرخواهی ننموده باشد.

دادگاه در وقت فوق‌العاده با حضور دادستان به موضوع رسیدگی کرده و تا یک چهارم مجازات مورد حکم را کسر می کند. رای دادگاه قطعی است.

تخفیف مجازات در موارد تعدد و تکرار جرم

تعدد و تکرار جرم از موارد مشدده مجازات می باشند. با این حال در صورت وجود هر یک از جهات مخففه دادگاه می تواند مجازات را تقلیل یا تبدیل به مجازات خفیف تری نماید.

در تعدد جرم مطابق مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی، در صورت وجود جهات تخفیف، دادگاه در تعیین مجازات آن را رعایت می نماید.

در صورت تکرار جرم در صورت وجود جهات تخفیف دادگاه می تواند آن را اعمال نماید. اما اگر مرتکب دارای سه فقره محکومیت قطعی مشمول مقررات تکرار جرم یا بیشتر از آن باشد، در این صورت مقررات تخفیف اعمال نمی شود.

بیشتر بدانید:

جرم کلاهبرداری، ارکان و مجازات آن

تخفیف مجازات در جرایم اطفال و نوجوانان چگونه است؟

طبق ماده ۹۳ قانون مجازات اسلامی در صورت وجود جهات تخفیف در جرایم ارتکابی اطفال و نوجوانان، دادگاه می تواند مجازات را تا نصف حداقل تخفیف دهد یا اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال را به اقدام دیگری تبدیل نماید.

در تخفیف مجازات جرایم اطفال، ماده ۳۸ قانون مجازات اسلامی اجرا نمی شود بلکه مطابق ماده ۹۳ این قانون عمل می شود.

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

سوالات متداول

۱- آیا مجازات تکمیلی قابل تخفیف است؟

مجازات های تکمیلی با در نظر گرفتن مصالح فردی و اجتماعی تبیین شده اند لذا قابل تخفیف نمی باشند.

۲- مواردی که وجود جهات تخفیف در تصمیم گیری در مورد آنها موثر است کدامند؟

مواردی از قبیل تعلیق اجرای مجازات، تعویق صدور حکم و معافیت از کیفر از مواردی هستند که جهات تخفیف یکی از موارد لازمه صدور آنها می باشد.

۳- آیا دادگاه می تواند انفصال دائم را به مجازات خفیف تر تبدیل نماید؟

دادگاه صرفاً اختیار دارد مجازات انفصال دائم را به انفصال موقت تقلیل دهد.