مهر و موم و تحریر ترکه – مراحل و شرایط آن

مهر و موم و تحریر ترکه از مباحث مهم قانون امور حسبی هستند که آگاهی و شناخت از آنها قبل از تقسیم ترکه ضروری است. مقررات امور حسبی در مورد دعاوی غیر ترافعی وضع شده‌اند به عبارتی مواردی که در آنها نیاز به رفع نزاع بین طرفین نباشد، مطابق این قانون رسیدگی می‌شوند.

اختلافات ورثه در مالکیت ترکه تا قبل از تقسیم، در مرجع قضایی آخرین محل اقامت متوفی اعم از دادگاه صلح یا محاکم‌ حقوقی رسیدگی می‌گردد.

مهر و موم ترکه به معنای حفظ و نگهداری ماترک و جلوگیری از حیف و میل شدن و ورود خسارت به آن است که یک اقدام فوری محسوب می‌شود. درخواست مهر و موم نه تنها توسط اشخاص ذینفع در ترکه امکان پذیر است. بلکه دادگاه نیز به صرف اطلاع در موارد ضروری، راساً اقدامات لازم در خصوص آن انجام می‌دهد.

تحریر ترکه عبارتست از اینکه مقدار دارایی و دیون متوفی توسط مرجع قضایی صالح تعیین گردد. با تحریر ترکه میزان طلب و بدهی متوفی مشخص می‌شود. از این طریق طلبکاران نسبت به دارایی متوفی اطلاع پیدا می‌کنند. مهروموم و تحریر ترکه به نوعی حمایت از حقوق افراد ثالث ذینفع در ترکه می‌باشد.

در این مقاله، وکیل ارث تهران به طور کاربردی و کامل، نحوه مهر و موم و تحریر ترکه و شرایط و مراحل هرکدام و مواد قانونی مربوط را بیان می‌کند. ضمناً شما می‌توانید برای وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.

ترکه چیست؟

ترکه در لغت به معنای میراث شخص فوت شده است. در اصطلاح حقوقی به اموال منقول و غیر منقول به جا مانده از متوفی گفته می‌شود. ترکه شامل املاک، خودرو، سپرده بانکی، اوراق بهادار، منزل متوفی و اثاثیه موجود در آن و سایر اموال مورث می شود.

دارایی مورث (متوفی) از دو بخش تشکیل می‌شود: ۱- دارایی مثبت که به اموال و مطالبات متوفی گفته می‌شود. ۲- دارایی منفی که دیون و تعهدات مورث هستند که در ترکه می‌ماند تا بدهی متوفی از محل آن پرداخت شود.

مهر و موم و تحریر ترکه

در قانون امور حسبی تعریفی از مهر و موم ترکه نشده است. اصطلاحاً مهر و موم به معنای توقیف نمودن ترکه جهت جلوگیری از تضییع و از بین بردن و انتقال آن بدون مجوز قانونی است.

ممکن است یکی از وراث ملک مورث را در تصرف خود گرفته باشد، در این مواقع، افراد ذینفع در ترکه برای حفاظت و نگهداری اموال به جامانده تا زمان تقسیم ترکه، درخواست مهر و موم ماترک را می‌نمایند. طبق قانون و با توجه به فوریت آن، ابتدا مهر و موم ترکه سپس تحریر صورت می‌گیرد.

حسب درخواست متقاضی ذینفع، ممکن است قرار مهر و موم و تحریر ترکه توامان و با هم صادر شود و یا به طور جداگانه صادر و صورتجلسه تنظیم گردد. اثاثیه‌ای که جهت زندگی همسر و اولاد متوفی ضروری است، مهر و موم نمی‌شوند اما در صورتجلسه ذکر می‌گردند.

تحریر عبارت از برداشتن صورت ریز دارایی‌ها و بدهی‌های متوفی همراه با توصیف اموال وی و ارزیابی آنها می‌باشد. عملیات تحریر به منظور حفظ حقوق وراث متوفی و بستانکاران در برابر سایر افرادی است که در اموال متوفی مداخله دارند. تحریر قبل از تصفیه ترکه است.

تصفیه ترکه به معنای پرداخت دیون متوفی و خارج نمودن ثلث اموال در صورت موجود بودن وصیت می‌باشد. دیون و حقوق متعلق به ترکه در صورتی در صورتجلسه تحریر می‌آیند که به موجب سند رسمی یا حکم نهایی دادگاه، مسلم و قطعی باشند.

در غیر موارد حکم‌ قطعی یا سند رسمی، حقوق و دیون مورد ادعا می‌بایست در دادگاه صالح اقامه دعوی و اثبات شوند. تحریر ترکه امری اختیاری است که برای آگاهی از دارایی و دیون متوفی در مواردی که در دسترس نیستند، ضروری است. از سویی، در مواقعی که ترکه در معرض حیف و میل باشد از سوی اشخاص ذینفع درخواست می‌شود. صورتجلسه تحریر ترکه به وراث ابلاغ می‌گردد.

ضمن اینکه با توجه به بایگانی شدن صورتجلسه در مرجع قضایی، افراد ذینفع می‌توانند هر زمان به آنجا مراجعه و درخواست رونوشت مصدق نمایند. پس از تحریر ترکه، درخواست مهر و موم پذیرفته نمی‌شود.

مراحل مهر و موم و تحریر ترکه

▪︎ قبل از هر اقدامی باید گواهی انحصار وراثت از دادگاه صلح آخرین محل اقامت متوفی اخذ گردد. دادگاه صلح آخرین محل اقامت متوفی صلاحیت رسیدگی به دعوی را دارد. اگر متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکونت نداشته باشد، مرجع صالح محل وقوع موال ترکه است. چنانچه ترکه در مکان‌های مختلف باشد، دادگاهی که ملک در حوزه آن قرار گرفته صلاحیت دارد. اگر املا‌ک مورث در محل های مختلف باشند صلاحیت با دادگاهی است که درخواست تحریر و مهر و موم ترکه ابتدائاً در آنجا شده است.
• رسیدگی به این دعاوی غیر‌مالی است.
• دادخواست تحریر و مهر و موم ترکه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و ارسال می‌گردد.
• متقاضی در دادخواست، اموال متوفی را با ذکر مشخصات آن قید می‌کند. در صورت عدم شناسایی می‌توان درخواست استعلام از مراجع ذیربط نمود.
• پس از وصول دادخواست، دادگاه قرار مهر و موم  یا تحریر ترکه را صادر می‌نماید.
• قرار صادره و زمان انجام قرار به متقاضی و وراث ابلاغ می گردد.
• صورتجلسه رفع مهر و موم و تحریر ترکه به دلیل اينکه هر یک آثار خود را دارد به متقاضی و وراث ابلاغ می‌شود.

اشخاصی که حق در‌خواست مهر و موم و تحریر ترکه را دارند

اشخاص ذینفع درخواست مهر و موم و تحریر ترکه عبارتند از:
▪︎ هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها شامل ولی، قیم، وکیل می‌گردد.
▪︎ موصی له در مواردی که وصیت به جزء مشاع از ترکه شده باشد.
▪︎ طلبکار متوفی که مستند طلبش سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه باشد.
▪︎ شخصی که به عنوان وصی عهده دار امور ترکه شده باشد.

اگر بین وراث، موصی له، وصی و طلبکاران متوفی اختلافی وجود نداشته باشد نیازی به تحریر ترکه نمی‌باشد. چرا که تحریر ترکه امری اختیاری بوده و در موارد ضروری درخواست می‌شود. در مواردی که اختلاف وجود داشته باشد یا اینکه بین وراث، غائب مفقودالاثر یا محجور باشد، تحریر ترکه ضرورت پیدا می‌کند.

بعد از مهر و موم ترکه، نمی‌توان درخواست تحریر ترکه نمود چرا که در ضمن مهر و موم و برداشتن آن صورت ریز اموال متوفی برداشته شده و صورتجلسه می‌شوند.

اگر وصیت نسبت به جزء مشاع از ترکه باشد مانند دو دانگ از ششدانگ یک دستگاه آپارتمان. موصی له به نسبت سهمش با وراث در ترکه سهیم بوده و می تواند درخواست تحریر ترکه نماید. گاهی موصی له به موجب وصیت مالک مالی معین و مفروز از ترکه می شود مانند وصیت به ششدانگ یک قطعه زمین. برای مطالعه وصیت و وصایت و هر آنچه در مورد آنها لازم است بدانید کلیک کنید.

همچنین در مواردی که احتمال حیف و میل ترکه و تضییع حق موصی له وجود دارد، وی می‌تواند درخواست تحریر ترکه نماید. اگر بین وراث متوفی غائب یا محجور باشد. از سوی محجور ولی قهری یا قیم و از سوی غائب مفقودالاثر، امین منصوب شده درخواست تحریر ترکه می‌نماید. بدینوسیله حقوق این افراد از ترکه حفظ می‌شود مشروط بر اینکه قبل از نصب قیم یا امین، تحریر ترکه نشده باشد.

اگر قیم یا امین اقدامات لازم در این مورد صورت ندهند و از این محل خسارتی به غائب یا محجور وارد آید. مسئول جبران خسارات وارده می‌باشند. با توجه به ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی، اشخاص ذینفع حق طرح دعوی را دارند. بنابراین هر یک از ورثه، طلبکاران، موصی له و وصی می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را شخصاً یا توسط نمایندگان قانونی خود بدهند.

ممکن است طلب بستانکار متوفی، مستند به سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه نباشد و یک سند عادی باشد. چون طلب به موجب سند عادی در تقسیم ترکه سندیت ندارد، لذا نیازمند رسیدگی در دادگاه و اثبات آن است. طلبکار فقط تا میزان طلبی که مستند به سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه است، می‌تواند درخواست مهر و موم و تحریر ترکه نماید.

در مواردی که بابت طلب، رهن یا وثیقه ای جهت تامین طلب وجود داشته باشد، بستانکار نسبت به مال مورد رهن ذینفع است و در خصوص بقیه اموال مورث ذینفع نمی باشد. در این صورت نمی‌تواند درخواست مهر و موم و تحریر ترکه را نماید. در این جا بایستی برای وصول طلبش از محل وثیقه یا رهن اقدام نماید.

وصایت، وصیت نامه‌ای است که به موجب آن متوفی، اداره اموال یا انجام اموری را برای بعد از مرگ به شخص یا اشخاصی واگذار نموده است. وصی به موجب وصایت، در خصوص بخش مشاع ترکه یا پرداخت واجبات مالی متوفی یا اخراج ثلث از ماترک و امثال آن می‌تواند درخواست مهر و موم ترکه را نماید.

رسیدگی به درخواست مهر و موم و تحریر ترکه

رسیدگی به درخواست مهر و موم و تحریر ترکه در صلاحیت دادگاه صلح آخرین محل اقامت متوفی است.

پس از وصول درخواست مهر و موم ترکه، دادگاه وقت مناسب تعیین و به افراد ذینفع (وراث طبق گواهی انحصار وراثت، موصی له، وصی و طلبکاران طبق اسناد مسلم) برای انجام این امر ابلاغ می‌نماید.
طبق رای وحدت رویه شماره ۳۰ – ۱۳۶۴/۱۰/۳ دیوان عالی کشور، نصب قیم برای افراد فاقد ولی خاص، پس از رسیدن به سن بلوغ و قبل از اثبات رشد ضروری است. لذا با وجود محجور و صغیر بین افراد ذینفع ابتدا بایستی برای محجور قیم تعیین و سپس با ابلاغ وقت رسیدگی به قیم منصوب، اقدامات لازم جهت مهر و موم ترکه صورت پذیرد.

در وقت رسیدگی دادگاه اقدامات لازم را طبق ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی به عمل می‌آورد. سپس صورت جلسه تنظیمی به امضای اشخاص حاضر و ذینفع در ترکه می‌رسد.

پس از درخواست تحریر ترکه، وقت رسیدگی تعیین و به نشانی ثنا افراد ذینفع ابلاغ می‌گردد. در مهر و موم و تحریر، در صورت عدم‌ دسترسی به افراد ذینفع، وقت رسیدگی از طریق نشر آگهی در روزنامه کثیر الانتشار به وراث و افراد ذینفع در ترکه اعلام می‌گردد.

به موجب آگهی، طلبکاران، موصی‌له، وصی و ورثه‌ای که طبق مدارک موجود و عدم دسترسی به نشانی آنها، ممکن است از تحریر ترکه اطلاع نداشته باشند دعوت می‌شوند. حداقل یک ماه فاصله نشر آگهی و جلسه رسیدگی است. در مدتی که ترکه تحریر می‌شود، تصرف در ماترک متوفی ممنوع است. همچنین هزینه های ضروری برای کفن و دفن متوفی با رعایت شئونات وی از وجوه نقد ترکه در زمان تحریر، قابل برداشت است.

ترکه متوفی وثیقه عمومی طلب طلبکاران محسوب می‌شود. اگر ماترک برای طلب همه بستانکاران کافی نباشد، از ترکه موجود، به نسبت طلب هر طلبکار به وی پرداخت می‌شود. ممکن است، برخی از طلبکاران دارای حق تقدم و رجحان در وصول طلب نسبت به بقیه باشند مانند طلبکار دارای وثیقه عینی (مال مورد رهن یا توقیفی). در این صورت از محل مال توقیف شده، ابتدا طلب این اشخاص پرداخت می‌شود. طلبکاران و بدهکاران متوفی ممکن است اشخاص ثالث یا هر یک از وراث باشند.

اگر در حین فوت، طلبی در حال وصول در مرحله اجرائی باشد. عملیات اجرائی معلق می‌شود تا تحریر ترکه صورت گیرد. چون ضرورت دارد میزان دارایی و دیون متوفی قبل از هر اقدامی تعیین شود تا بر طبق آن عمل گردد. با تحریر ترکه، میزان وصیت از ترکه اخراج شده و به ذینفع (موصی له) تسلیم می‌گردد یا جهت اجرای وصیت عهدی، در اختیار وصی منصوب از سوی متوفی قرار می‌گیرد.

اگر در زمان فوت متوفی، دعاوی در رابطه با مطالبات یا بدهی متوفی در جریان باشد، با تحریر ترکه تا پایان آن و با اعلام هر یک از طرفین، دادگاه رسیدگی را متوقف کرده و قرار توقیف رسیدگی صادر می‌نماید. خواهان می‌تواند از دادگاهی که دعوی در حال رسیدگی است، درخواست تامین خواسته از اموال متوفی را بنماید. صدور قرار توقف دادرسی، برای حمایت از حقوق طرفین دعوی و سایر اشخاص ذینفع در ترکه می باشد. به این منظور که رایی برخلاف مفاد صورتجلسه تحریر (ماده ۲۱۳ قانون امور حسبی) صادر نشود.

در تحریر و مهر و موم ترکه که با ابلاغ به طرفین پرونده انجام می‌شود، غیبت اشخاصی که احضار می‌شوند مانع تحریر و مهر و موم نخواهد بود. در صورتجلسه تحریر، صورت اموال متوفی اعم از منزل و وسایل آن، خودرو، حساب بانکی، اوراق بهادار و اشیای گرانبها و سایر اموال برداشته می‌شود.

در مدتی که ترکه تحریر می شود، تصرف در آن ممنوع است مگر لازم باشد تصرفاتی در آن شود و برای حفظ و اداره ترکه لازم باشد. این بدان معنی نیست که پس از پایان تحریر ترکه، وراث می‌توانند به هر طریق در آن تصرف کنند. بلکه باید ابتدا دیون و وصیت متوفی از ماترک خارج و بعد ماترک باقیمانده طبق مقررات‌ ارث تقسیم می‌شود. اشخاصی که حق مهر و موم دارند، می‌توانند درخواست رفع مهر و موم ترکه را مطرح نمایند.

اجرای قرار مهر و موم ترکه

پس از صدور قرار مهر و موم ترکه، به همه وراث و اشخاص ذینفع ابلاغ می‌شود. پس از آن نوبت به اجرای قرار می‌رسد. جهت اجرا عضو مجری دادگاه یا مامور کلانتری محل وقوع مال به دستور دادگاه در محل حاضر شده و اقدام به پلمپ و مهر و موم نمودن اموال مذکور در صورتجلسه می‌نماید.

اموال غیرمنقول مهر و موم نمی شوند. اموال منقول پس از مهر و موم در محل مناسب یا در اتاقی از همان ملک نگهداری و قفل می‌شود. لوازم ضروری زندگی افراد تحت تکفل متوفی، مهر و موم نمی‌شوند.

چه اموالی مهر و موم نمی شوند؟

اموال منقولی که محل مناسبی برای نگهداری آنها موجود نباشد مانند خودرو و تراکتور را نمی توان مهر و موم نمود. در این موارد، صورت اجمالی مشخصات این گونه اموال برداشته می‌شود. اگر حفظ آنها نیازمند حافظ و نگهبان باشد، ضمن صورتجلسه مهر و موم، شخصی تعیین و اموال به وی سپرده می‌شوند.
چنانچه ضمن مهر و موم ترکه، اموال یا اسنادی یافت شود که متعلق به اشخاص ثالث باشند، مهر و موم نمی‌شوند. لکن مشخصات آنها صورتجلسه شده و به صاحبانشان مسترد می‌گردد. در مورد اموال متعلق به زن و شوهر، اگر در مالکیت آنها اختلاف وجود نداشته باشد، اموال مورد استفاده هر یک به آنها تحویل داده می شود. در صورت اختلاف، رفع نزاع و اثبات مالکیت، محتاج طرح دعوی مناسب می‌باشد.

وسایلی که برای زندگی افراد تحت تکفل متوفی لازم است مهر و موم نمی‌شوند. در هر حال دادگاه مشخصات اموالی که مهر و موم نمی شوند را در صورت مجلس ذکر می‌کند. هزینه های مربوط به کفن و دفن و تجهیز متوفی با رعایت شئونات وی، از محل وجوه نقد موجود در زمان مهر و موم ترکه برداشته می‌شود. اگر وجه نقد یا حساب بانکی نباشد، از اموال موجود به تشخیص دادگاه برداشته می‌شود.

در مواردی که اموال فاسد شدنی وجود دارد یا اموالی باشد که نگهداری آنها مستلزم هزینه گزاف است‌ این اموال مهر و موم نمی‌شوند. در این صورت با نظارت دادگاه فروخته شده و وجه حاصل در صندوق دادگستری تودیع می‌گردد.

وجود وصیت نامه هنگام مهر و موم و تحریر ترکه

ممکن است در زمان مهر و موم و تحریر ترکه، وصیت نامه یا برگ هایی یافت شود یا ارائه گردد که قبلاً از سوی متوفی مهر و موم شده‌اند. در این صورت دادگاه مجاز به بازکردن مهر و موم نیست. آنها به همان وضعیت حفظ شده و صرفاً مشخصاتشان صورت جلسه می‌گردد.

رسیدگی به وصیت نامه و برگ‌هایی که توسط متوفی مهر و موم نشده‌اند توسط دادگاه رسیدگی کننده باز شده و رسیدگی می‌گردد. در زمان تحریر ترکه، اگر وصیت نامه‌ای ارائه گردد در صورتجلسه قید می‌شود.

آیا اموال غیر‌منقول مهر و موم می‌شوند؟ (نشست قضایی)

صورتجلسه نشست قضایی مورخ ۱۳۸۳/۳/۶ استان فارس- شهر جهرم

پرسش
اجرای قرار مهر و موم ترکه در مورد اموال غیرمنقول چگونه است؟

نظر هیات عالی
آنچه از مقررات قانون امور حسبی در باب مهر و موم ترکه استفاده می‌شود آن است که مهر و موم ترکه به منظور حفظ اموال متوفی (اموال منقول، وجوه نقدی، اوراق بهادار و مانند آن صورت می‌گیرد کما این‌که در بند (۷) ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی خاطرنشان شده است که صورت‌مجلس مهر و موم باید حاوی وصف اجمالی از اشیایی‌ که مهر و موم شده است باشد و به موجب ماده ۱۷۹ قانون مزبور نسبت به اموالی که مهر و موم آن ممکن نیست مانند اموال غیرمنقول صورت اجمالی از آن برداشته می‌شود. بنابراین در باب اموال غیرمنقول اقدام به مهر و موم نمی‌شود و تصریح به نام رقبات غیرمنقول می‌شود. (مواد ۱۶۲ و ۱۶۵ و ۱۷۶ و ۱۷۹ و بند (۶) ماده ۲۱۳ قانون امور حسبی)

نظر اتفاقی قضات
مهر و موم ترکه مربوط به اموال منقول می‌باشد که باید در محل خاصی مثل صندوقچه و اطاق و غیره قرار داده شود و هدف آن جلوگیری از تضییع و تفریط ماترک است. اما در اموال غیرمنقول از قبیل مغازه و منزل به جهت این‌که قابل نقل و انتقال نیست مهر و موم در مورد آنها مصداق ندارد.

قبول و رد ترکه

قبول ترکه به معنای پذیرفتن ماترک متوفی و حقوق و دیون آن است. در صورت قبول ترکه هر یک از وراث مسئول ادای تمام دیون مورث به نسبت سهم الارث خود هستند. در مقابل رد ترکه است که به معنای عدم پذیرش ماترک از سوی وارث است. رد ترکه بایستی ظرف یک ماه از تاریخ فوت، به دادگاه اعلام گردد. عدم اعلام رد در این مدت، به منزله قبول ترکه است

چند نکته

▪︎ در مواقعی که متوفی در خانه استیجاری و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال وی نباشد. همچنین در مواردی که اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی به صورت امانت بوده باشد. دادگاه راساً و بدون درخواست اشخاص ذینفع، اقدام به مهر و موم ترکه می‌نماید.

▪︎ در دادخواست مهر و موم و تحریر ترکه، متقاضی جهت شناسایی میزان دارایی مورث برای جلوگيری از دستبرد و سود بردن برخی از وراث و اداره ماترک، همه اموال مورث را ذکر می‌نماید.
▪︎ برای اینکه موصی‌له، وصی و بستانکاران متوفی از جمله زوجه بتوانند به حقوق قانونی خود برسند یا به وظیفه خود عمل کنند. قانون حق مهر و موم و تحریر ترکه را به این افراد داده است.
▪︎ در دادخواست مهر و موم ترکه و رفع آن و تحریر ترکه نیازی به خوانده قراردادن وراث نمی باشد.

نتیجه‌گیری

مهر و موم و تحریر ترکه از طرق موثر در تقسیم ارث است که قواعد آن در قانون امور حسبی پیش‌بینی شده است. به منظور اطلاع از همه دارایی و دیون مورث و اینکه بعدها نسبت به ترکه مدعی پیدا نشود درخواست مهر و موم و تحریر ترکه لازم است. چرا که ممکن است وراث پس از تقسیم، سهم خود را به دیگران منتقل نمایند. در این صورت مواجه با طرح دعوی در محاکم نمی‌شوند.

از دیگر سو، ممکن است وارثی به طور غیرقانونی اموال متوفی را تصرف کرده باشد. با درخواست مهر و موم و تحریر ترکه از تصرفات ناحق وارث به میزان بیش از سهم الا‌رث وی جلوگیری می‌شود.

مواد مرتبط با قانون امور حسبی

در ادامه موارد مرتبط در قانون امور حسبی با آنچه گفته شد ذکر می‌شوند.

ماده ۹۱ 

در صورتی که پس از تعیین قیم مورث محجور فوت نماید قیم مکلف است در ظرف ده روز درخواست مهر و موم و تحریر ترکه متوفی را‌بنماید.

ماده ۱۶۳

امور راجع به ترکه با دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته‌ با دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه بوده.

‌ماده ۱۶۴

گاهی متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکنی نداشته دادگاهی صالح است که ترکه در آنجا واقع شده و اگر ترکه در جاهای مختلف باشد‌ دادگاهی که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است صلاحیت خواهد داشت و اگر اموال غیر منقول در حوزه‌های متعدد باشد صلاحیت با دادگاهی است‌ که قبلاً شروع به اقدام کرده.

‌ماده ۱۶۵

وقتی تمام یا قسمتی از اموال متوفی در حوزه دادگاهی غیر از دادگاهی که مطابق مواد فوق صالح است باشد دادگاهی که اموال در حوزه‌ آن دادگاه است اقدامات راجع به حفظ اموال متوفی را از قبیل مهر و موم به عمل آورده رونوشت صورتمجلس عملیات خود را به دادگاهی که مطابق دو‌ ماده فوق برای رسیدگی به امور ترکه صالح است می‌فرستند.

ماده ۱۶۶

دادگاه بخش مهر مخصوصی برای مهر و موم ترکه خواهد داشت و نمونه آن باید نزد رییس دادگاه شهرستان باشد.

‌ماده ۱۶۷

اشخاص مذکور زیر می‌توانند درخواست مهر و موم ترکه را بنمایند:
۱- هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها.
۲- موصی‌له در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.
۳- طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب در صورتی که در مقابل طلب رهن نبوده و ترتیب دیگری هم برای تامین طلب نشده باشد.
۴- کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.

‌ماده ۱۶۸

دادگاه بخش در موارد زیر پس از اطلاع اقدام به مهر و موم می‌نماید:
۱- در موردی که کسی که در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.
۲- در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.
‌در مورد شق اول این ماده مالک خانه یا مدیر مهمانخانه و امثال آنها مکلفند به دادگاه بخش اطلاع بدهند.

‌ماده ۱۶۹

در مورد شق ۲ ماده فوق مهر و موم فقط نسبت به اموال دولتی یا عمومی که نزد متوفی امانت بوده است به عمل می‌آید مگر اینکه‌ اشخاص صلاحیت‌دار درخواست مهر و موم نسبت به بقیه اموال را بنمایند.

‌ماده ۱۷۰

در صورتی که قبل از حضور دادرس دادگاه بخش در محل ترکه اقدام فوری برای حفظ ترکه لازم باشد اقدام مزبور به توسط دادستان و در جایی که دادستان نباشد به توسط کلانتری محل و اگر مامورین شهربانی نباشند به توسط دهبان با حضور دو نفر معتمد محلی به عمل می‌آید و در مورد‌ مداخله دهبان دادستان می‌تواند در هر دهستان که مقتضی بداند دهبان را از مداخله منع کرده و صاحب دفتر رسمی یا یکی از مامورین دولتی یا دو نفر معتمد محلی را متفقاً به انجام این کار مامور نماید مامورین نامبرده مراتب را در صورتمجلس نوشته و آن را به دادگاه بخش می‌فرستند.

‌ماده ۱۷۱

در هر موردی که از طرف مامورین مذکور در ماده قبل ترکه مهر و موم می‌شود مامورین نامبرده کلید قفل‌هایی را که به روی آن مهر و موم‌خورده است در پاکت یا لفافی مهر و موم نموده و به دادگاه بخش می‌فرستند.

‌ماده ۱۷۲

در صورتی که بین ورثه محجوری باشد که ولی یا وصی یا قیم نداشته باشد دادرس باید پس از مهر و موم مراتب را به دادستان اطلاع‌دهد که جهت تعیین قیم اقدام نماید.

ماده ۱۷۳

در صورتی که بین ورثه غایبی باشد که برای اداره اموال خود نماینده نداشته باشد اگر محل غایب معلوم است دادرس مهر و موم ترکه را به او اطلاع می‌دهد و اگر محل غایب معلوم نباشد به دادستان اطلاع خواهد داد که در صورت اقتضا جهت تعیین امین برای او اقدام کند.

‌ماده ۱۷۴

رییس دادگاه در مواردی که باید اقدام به مهر و موم شود فوراً باید خود یا به وسیله کارمند علی‌البدل اقدام به مهر و موم نماید و اگر علتی‌موجب تاخیر این اقدام گردد علت مذکور را در صورتمجلس می‌نویسد.

‌ماده ۱۷۵

وقت مهر و موم را دادگاه به اشخاصی که ذینفع بداند اطلاع می‌دهد ولی نباید این امر موجب تاخیر مهر و موم شود.

‌ماده ۱۷۶

در موقع مهر و موم صورتمجلسی مشتمل بر امور زیر تنظیم می‌شود:
۱- تاریخ سال و ماه و روز و ساعتی که اقدام به مهر و موم شده است.
۲- نام و مشخصات کسی که مباشر مهر و موم است.
۳- علتی که موجب مهر و موم شده است.
۴- نام و مشخصات و محل اقامت کسی که درخواست مهر و موم نموده و اگر دادرس به نظر خود اقدام به مهر و موم کرده باشد این نکته را در‌صورتمجلس می‌نویسد.
۵- نام و مشخصات و اظهارات اشخاص ذینفع که در موقع مهر و موم حاضر بوده‌اند.
۶- تعیین جایی که ترکه در آنجا مهر و موم شده از قبیل اتاق- صندوقخانه و گنجه.
۷- وصف اجمالی از اشیایی که مهر و موم نشده است.
۸- اموال در محل خود مهر و موم شده است یا محل آن تغییر داده شده.
۹- نگهبان در صورتی که معین شده باشد با ذکر اینکه نگاهبان را دادرس مستقلاً معین کرده یا بر حسب معرفی اشخاص ذینفع.
۱۰- اظهار کتبی و صریح با قید التزام از کلیه اشخاصی که با متوفی در یک جا زندگانی کرده و یا اموال در تصرف آنها بوده مشعر بر اینکه چیزی از اموال‌متوفی را خارج یا مخفی نکرده و مطلع نیستند که دیگری به طور مستقیم یا غیر مستقیم اموال متوفی را برده یا مخفی کرده است.

‌ماده ۱۷۷

صورتمجلس مذکور فوق باید به امضاء کسی که مباشر مهر و موم است و اشخاص ذینفع برسد و در صورتی که اشخاص مزبور نخواهند‌ یا نتوانند امضاء کنند مراتب در صورتمجلس ذکر می‌شود.

‌ماده ۱۷۸

کلید قفلهایی که روی آن مهر و موم شده در دادگاه بخش بایگانی و این امر در صورتمجلس قید می‌شود.

‌ماده ۱۷۹

نسبت به اموالی که مهر و موم آن ممکن نیست صورت اجمالی از آن برداشته شده و در صورت لزوم نگاهبانی بر آن می‌گمارند.

‌ماده ۱۸۰

در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد اموال نامبرده در همان محلی که متوفی گذارده است مهر و موم خواهد‌شد مگر اینکه موجبی برای تغییر محل باشد.

‌ماده ۱۸۱

هر گاه در حین مهر و موم ترکه وصیت‌نامه یا برگهای دیگری پیدا شود که در لفافی مهر و موم شده باشد دادرس مشخصات اوراق و‌چگونگی مهر و موم و عنوانی که روی آن نوشته شده و نشانه روی لفاف را در صورتمجلس نوشته دادرس و حاضرین اگر معروف باشند و بتوانند‌ امضاء کنند امضاء می‌نمایند و اگر امتناع از امضاء نمایند امتناع آن‌ها از امضاء نوشته می‌شود.

ماده ۱۹۲

بعد از تحریر ترکه درخواست مهر و موم پذیرفته نمی‌شود و اگر در اثناء تحریر ترکه درخواست مهر و موم بشود فقط آن مقداری که‌ تحریر نشده است مهر و موم می‌گردد.

ماده ۱۹۴

کسانی که حق درخواست مهر و موم ترکه را دارند می‌توانند رفع مهر و موم را هم درخواست نمایند.

ماده ۲۰۵

هر گاه بین ورثه غائب یا محجور باشد و همچنین در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد در موقع برداشتن مهر و موم ترکه باید تحریر‌ شود.

ماده ۲۰۶

مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.

‌ماده ۲۰۷

درخواست تحریر ترکه از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی برای اداره اموال پذیرفته می‌شود.

‌ماده ۲۰۸

امین غائب و قیم محجور باید در ظرف ده روز از تاریخ تعیین و ابلاغ سمت نامبرده به آنها در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد‌ درخواست تحریر ترکه نمایند.

‌ماده ۲۰۹

در صورتی که سهم محجور از ترکه متوفایی قبل از تعیین قیم معین نشده باشد قیم باید به محض انتصاب خود درخواست تحریر ترکه‌ نماید و همچنین است در صورتی که پس از تعیین قیم سهمی از ترکه متوفایی به محجور برسد.

‌ماده ۲۱۰

دادگاه بخش برای تحریر ترکه وقتی را که کمتر از یک ماه و بیش از سه ماه از تاریخ نشر آگهی نباشد معین کرده و در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار آگهی می‌دهد که ورثه یا نماینده قانونی آنها بستانکاران و مدیونین به متوفی و کسان دیگری که حقی بر ترکه متوفی دارند در ساعت و روز‌ معین در دادگاه برای تحریر ترکه حاضر شوند.
‌علاوه بر آگهی فوق برای هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی‌له اگر معین و در حوزه دادگاه مقیم باشند برای حضور در وقت مقرر‌ احضاریه فرستاده می‌شود.

‌ماده ۲۱۱

هر گاه میزان ترکه کمتر از یک هزار ریال باشد آگهی مذکور در ماده فوق لازم نیست و دادگاه وقتی را برای تحریر ترکه معین کرده و به‌اشخاص ذینفع که معلوم و در حوزه دادگاه مقیم باشند اطلاع می‌دهد.

‌ماده ۲۱۲

غیبت اشخاصی که احضار شده‌اند مانع از تحریر ترکه نخواهد بود.

‌ماده ۲۱۳

برای تحریر ترکه صورتی از ترکه برداشته می‌شود و این صورت باید مشتمل بر امور زیر باشد:
۱- توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن.
۲- تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلا آلات.
۳- مبلغ و نوع نقدینه.
۴- بهاء و نوع برگهای بهادار.
۵- اسناد با ذکر خصوصیات آنها.
۶- نام رقبات غیر منقول.

‌ماده ۲۱۴

ارزیابی اموال منقول به توسط ارزیابی که مورد تراضی ورثه یا مورد اعتماد دادرس باشد به عمل می‌آید.

‌ماده ۲۱۵

مطالبات و بدهی متوفی که به موجب احکام نهایی و اسناد رسمی یا دفاتر و برگهای مربوط به متوفی یا اقرار مدیونین و ورثه مسلم‌است نیز در صورت ترکه نوشته می‌شود.

‌ماده ۲۱۶

در موقع تحریر ترکه صورتمجلسی برداشته می‌شود که مشتمل بر امور زیر باشد:
۱- نام و سمت متصدی تحریر ترکه.
۲- نام و مشخصات کسانی که احضار شده و کسانی که حاضر شده‌اند.
۳- محلی که تحریر ترکه در آنجا صورت می‌گیرد.
۴- اظهارات اشخاص راجع به دارایی و بدهی و ترکه متوفی.
۵- نام و مشخصات کسی که اسناد و اموال به او داده می‌شود.

‌ماده ۲۱۷

اگر در ضمن ترکه دفاتر بازرگانی باشد جاهای سفید آن با دو خط متقاطع پر می‌شود و اگر دفاتر مطابق قانون پلمب نشده باشد متصدی تحریر ترکه صفحات دفتر را امضاء می‌نماید و اگر بین صفحه‌هایی که نوشته شده جای سفید مانده باشد آنجا دو خط متقاطع کشیده می‌شود.

‌ماده ۲۱۸

در مدتی که ترکه تحریر می‌شود تصرف در ترکه ممنوع است مگر تصرفاتی که برای اداره و حفظ ترکه لازم است.

‌ماده ۲۱۹

عملیات اجرایی راجع به بدهی متوفی در مدت تحریر ترکه معلق می‌ماند.

‌ماده ۲۲۰

مرور زمان نسبت به مطالبات متوفی در مدت تحریر ترکه جاری نمی‌شود.

‌ماده ۲۲۱

دعاوی راجعه به ترکه یا بدهی متوفی در مدت تحریر ترکه توقیف می‌شود ولی به درخواست مدعی ممکن است خواسته تامین شود.

‌ماده ۲۲۲

صورت ترکه و همچنین صورت مجلس تحریر ترکه در دفتر دادگاه بایگانی می‌شود و اشخاص ذینفع می‌توانند به آن مراجعه نموده و‌رونوشت بگیرند.

ماده ۲۲۳

هر گاه در موقع تحریر ترکه اختلافی بین ورثه راجع به اداره ترکه باشد دادگاه سعی می‌کند که اختلاف آنها به طریق مسالمت مرتفع شود‌و الا به درخواست یکی از ورثه کسی را از ورثه یا غیر آنها برای حفظ ترکه موقتاً معین می‌نماید.

‌ماده ۲۲۴

خاتمه تحریر ترکه به ورثه اطلاع داده می‌شود و هر گاه ورثه یا اقامتگاه آنها معین نباشد اطلاع مزبور به وسیله آگهی در روزنامه خواهد‌ شد.

پاکت یا لفافی مهر و موم نموده و به دادگاه بخش می‌فرستند.

ماده ۸۶۸ قانون مدنی

مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی مستقر نمی شود مگر پس از اداء حقوق و دیونی که به ترکه تعلق گرفته.

ماده ۸۷۱ قانون مدنی

هر گاه ورثه نسبت به اعیان ترکه معاملاتی نمایند مادام که دیون متوفی تادیه نشده است معاملات مزبوره نافذ نبوده و دیان میتوانند آن را بر هم زنند.

برای اخذ مشاوره تخصصی در امور ارث و تنظیم تقسیم‌نامه و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس حاصل نمایید.

                   دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- اگر یکی از وراث مال مورث را تحت تصرف خود بگیرد اقدام سایر ورثه چیست؟

علاوه بر مهر و موم و تحریر ترکه، هر یک از وراث می توانند با طرح دعوی خلع ید مشاعی، متصرف غیرقانونی را از ملک بیرون کنند.

۲- آیا وصیت نامه عادی معتبر است؟

چنانچه وصیت نامه عادی اعم از خودنوشت یا سری، مورد تایید وراث نباشد می‌بایست دعوی تنفیذ وصیت مطرح گردد.

۳- آیا باغ و مغازه قابل مهر و موم هستند؟

با توجه به غیرمنقول بودن باغ و درختان آن و مغازه، قابل مهر و موم نمی‌باشند لکن می توان آنها را تحریر نمود. در هر صورت مهر و موم و تحریر ترکه صورتجلسه میگردد.