انواع خیارات قانونی کدام است؟

 

خیارت قانونی آن دسته خیارات هستند که در قانون مدنی نام آنها مشخص شده است. اختیار بر هم زدن عقد لازم توسط یکی از طرفین معامله و یا شخص ثالث را خیار می گویند. خیار مخصوص عقود لازم از قبیل بیع، اجاره، معاوضه و… می باشد.

در عقود جایز هر یک از طرفین هر زمانی می توانند عقد را به هم بزنند بدون اینکه نیازی به فسخ معامله باشد. مگر این که ضمن عقد جایز حق عزل یا فسخ معامله سلب شده باشد.

در نوشته حاضر به بیان انواع خیارات قانونی و شرایط آنها می پردازیم. همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

انواع خیار

خیار به معنای اختیار به هم زدن معامله است. خیار مختص عقد لازم و صحیح است. بنابراین در عقد باطل راه ندارد. دو نوع خیار داریم خیار قانونی و خیار قراردادی. خیار قانونی خیاراتی هستند که در قانون مدنی انواع آن ذکر شده است. طرفین می توانند با توافق یکدیگر، هر یک را ضمن قرارداد شرط کنند.

خیار قراردادی آن است که طرفین ضمن عقد حق فسخ معامله را برای طرفین یا یکی از آنها شرط کنند. در زمان عقد طرفین می توانند شرط کنند در صورت تخلف متعهد، متعهدله اختیار فسخ معامله را داشته باشد به آن فسخ مستقیم قرارداد گفته می شود.

بیشتر بدانید:

روش های فسخ قرارداد- تایید فسخ به وسیله دادگاه

خیارات قانونی

خیاراتی که در قانون مدنی ذکر شده اند عبارتند از: خیار مجلس، حیوان، تاخیر ثمن، شرط، غبن، عیب، تبعض صفقه، رویت و تخلف از وصف، تخلف از شرط خیار تدلیس.

به این خیارات باید خیار تعذر تسلیم و تفلیس را اضافه نمود. خیار تعذر تسلیم ضمانت اجرای عدم تحویل مبیع است. زمانی که الزام فروشنده به تحویل مبیع پس از حکم دادگاه امکانپذیر نباشد.

خیار تفلیس در خصوص ورشکستگی خریدار است. وقتی عین مبیع هنوز در يد وی موجود است محقق می شود.

خیارات مشترک

به جز سه خیار مجلس، حیوان و تاخیر ثمن که مخصوص عقد بیع هستند، بقیه خیارات مشترک در معاملات لازم هستند.

خیارات مشترک عبارتند از: خیار شرط، غبن، عیب، تبعض صفقه، رویت و تخلف از وصف، تخلف از شرط، تعذر تسلیم، تدلیس و خیار تفلیس.

خیارات فوری

اجرای برخی خيارات طبق فانون فوری هستند. اين خیارات عبارتند از: خيار رؤيت و تخلف از وصف (ماده ۴۱۵ ق.مدنی)، غبن (ماده ۴۲۰ ق.مدنی)  عيب (ماده ۴۳۵ ق.مدنی)، تدليس (ماده ۴۴۰ ق.مدنی) و خیار فسخ نکاح  (ماده ۱۱۳۱ قانون مدنی).

در این خیارات مشروط له باید در مدت متعارف فوری که عرف آنرا تعیین می کند فسخ معامله را به طرف مقابل اعلام کند. اعلام فسخ نباید از زمان فوری آن خارج شده باشد در غیر اینصورت خیار ساقط می شود.

طبق بخش آخر ماده ۱۱۳۱ قانون مدنی در فسخ نکاح: “… تشخیص مدتی که برای امکان استفاده از خیار لازم بوده به نظر عرف و عادت است.”

از ملاک این ماده در سایر خیارات فوری استفاده می شود و فوریت عرفی ملاک عمل قرار می گیرد.

قابل اسقاط بودن خیارات

طبق ماده ۴۴۸ قانون مدنی: “سقوط تمام یا بعضی از خیارات را می تواند در ضمن عقد شرط نمود.”

طبق صراحت ماده، طرفین می توانند خیارات را در ضمن معامله ساقط و از به هم خوردن عقد جلوگیری نمایند.

بیشتر بدانید:

اسقاط خیارات در قرارداد

خیاراتی که طرفین نمی توانند آنها را ضمن معامله ساقط نمایند عبارتند از: خیار تدلیس، تفلیس و تعذر تسلیم. این سه خیار چون اساقط آنها مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه است اسقاط آنها باطل می باشد.

حق فسخ مستقیم قرارداد

طرفین می توانند ضمن عقد حق فسخ را برای دو طرف یا هر یک قرار دهند.

۱- طرفین ضمن قرارداد در صورت عدم انجام تعهد توسط مدیون حق فسخ مستقیم را شرط می کنند. در این صورت نیازی به الزام به اجرای تعهد قبل از فسخ نمی باشد. طرفین می توانند برخلاف ماده ۲۳۹ قانون مدنی که مقررات آن تکمیلی است نه آمره توافق کنند. به موجب آن حق فسخ را به صورت شرط ضمن عقد در قرارداد بیاورند.

ماده ۲۳۹ قانون مدنی: “هر گاه اجبار مشروط علیه برای انجام فعل مشروط ممکن نباشد و فعل مشروط هم از جمله اعمالی نباشد که دیگری بتواند از جانب او‌ واقع سازد طرف مقابل حق فسخ معامله را خواهد داشت.”

قانون آمره بدین معناست که طرفین قرارداد ملزم به اجرای عین قانون می باشند. به عبارتی مخالف صراحت قانون توافق و تراضی امکانپذیر نیست. قانون تکمیلی عبارت است از اینکه طرفین ضمن عقد می توانند برخلاف آن توافق نمایند.

بیشتر بدانید:

حق فسخ بدون الزام متعهد

۲ – تعهداتی که در آن مباشرت متعهد شرط شده باشد. اگر متعهد قادر به انجام آن نباشد، قرارداد فسخ می شود.

۳- در عقدی که شرط می شود خریدار برای پرداخت ثمن ضامن بدهد یا مالی را در رهن بگذارد. در صورت عدم معرفی ضامن معتبر یا عدم معرفی مالی جهت رهن، قرارداد فسخ می شود.

۴- در اجاره ملک، حق فسخ از تاریخ وقوع تخلف موجر یا مستاجر محقق می شود.

خیارات مدت دار

خیارات مجلس، حیوان و شرط مدت دار هستند. خیار مجلس در همان مجلس عقد تا قبل از متفرق شدن متعاملین فسخ معامله توسط مشروط له اعلام می گردد.

خیار حیوان ظرف سه روز از تاریخ معامله حیوان برای مشتری ایجاد می شود‌. خیار شرط برای طرفین یا یکی از آنها یا شخص ثالث برای مدت معین فسخ قرارداد شرط می شود.

بیشتر بدانید:

انتقال حق فسخ معامله به وراث

خیارات نه مدت دار نه فوری

این خیارات عبارتند از: خیار تاخیر ثمن، تبعض صفقه، تخلف از شرط، تفلیس و خیار تعذر تسلیم.

خیارات مخصوص عین معین

شامل خیار حیوان، تاخیر ثمن، رویت و تخلف از وصف، عیب و خیار تدلیس می شود. این خیارات در مال کلی راه ندارند.

خیارات مختص عقد بیع

طبق ماده ۴۵۶ قانون مدنی: “تمام انواع خیار در جمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد مگر خیار مجلس و حیوان و تاخیر ثمن که مخصوص بیع است.”

به موجب ماده ۴۵۶ قانون مدنی اصل بر این است تمام انواع خیارات را می توان ضمن عقد لازم شرط کرد. اما سه خیار مجلس، حیوان و تاخیر ثمن مخصوص عقد بیع هستند و در سایر عقود راه ندارند.

نکته: عقود مبتنی بر احسان و مسامحه عقود مجانی و رایگان هستند مانند عقد صلح و هبه. در این قراردادها قصد سودجویی بین طرفین وجود ندارد. در این عقود نمی توان خیاراتی چون خیار غبن را شرط نمود. خیار غبن مختص عقود معوض است.

خیارات مخصوص خریدار

اصولاً همه خیارات مشترک در عقود می باشند مگر در موارد که قانون خیاری را مختص مشتری قرار داده باشد. این خیارات عبارتند از:

خیار مجلس وقتی فروشنده ضمن عقد خیار را ساقط کرده است.

خیار حیوان زمانی که فقط مبیع حیوان باشد.

خیار شرط در مواقعی که مشتری حق فسخ را در قرارداد برای خود پیش بینی نموده باشد.

خیارات مختص مشتری صرفاً در مواردی به کار می روند که مبیع عین معین باشد. در مال کلی خیار مجلس، حیوان و شرط راه ندارد.

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۰۲۱۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

 

سوالات متداول

۱- تفاوت خیار قانونی با قراردادی در چیست؟

خیار قانونی به حکم قانونی برای ذیحق ایجاد می شود.‌ خیارات قراردادی ناشی از تراضی طرفین است.

۲- آیا طرفین می توانند شرط فسخ مستقیم کنند؟

طرفین می توانند ضمن عقد شرط کنند ذیحق بدون دعوی الزام به انجام تعهد، مستقیم معامله را با حصول شرایط فسخ کند.

۳- آیا در صلح محاباتی، خیار غبن وجود دارد؟

خیار غبن مخصوص عقود معوض است‌.