- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
حَجب در ارث به معنای محرومیت جزئی یا کلی وارث از ارث‌بردن ترکه به واسطه بودن وارث دیگر است. با فوت شخص، دارایی و دیون وی قهراً به وراث قانونی حین‌الفوت وی منتقل می‌شود. مالکیت وراث نسبت به ماترک تا قبل از تقسیم آن مشاعی است به عبارتی در ذره ذره ترکه سهیم و شریکند. پس از تقسیم ترکه، هر وارث مالک مفروزی سهم خود شده و حق هر گونه تصرفی را در آن خواهد داشت.
در این میان ممکن است وارثی کلاً یا جزئاً از ارثی که باید نصیب وی شود محروم گردد که به آن حجب گفته می‌شود. در مقاله حاضر، وکیل ارث انواع حجب در ارث و موارد حاجب مادر را بیان می‌کند.
همچنین جهت وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم شکواییه، دادخواست، اظهارنامه، لایحه دفاعیه و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.
حَجب در ارث چیست؟
فهرست مطالب
مبحث حجب در فصل چهارم از باب ارث قانون مدنی بیان شده است. طبق ماده ۸۸۶ قانون فوق: “حجب حالت وارثی است که به واسطه بودن وارث دیگر از بردن ارث کلاً یا جزئاً محروم می شود.”
بر اساس قاعده فقهی “الاقرب یمنع الابعد” وارث نزدیک مانع ارث بردن وارث دورتر می‌شود. این قاعده از قواعد آمره است و نمی‌توان برخلاف آن توافق نمود. به عبارتی با نوشتن وصیتنامه یا انعقاد قرارداد نمی توان برخلاف این مقررات عمل کرد. بر اساس ذیل ماده، حجب حالتی است که وارثی از کل ارث (حجب حرمانی) یا جزء آن (حجب نقصانی) محروم کند.
انواع حجب در مقررات ارث
انواع حجب عبارت است از حجب حِرمانی و حجب نقصانی. مواردی که وارث از اصل ارث محروم می شود را حرمانی می‌گویند مانند اینکه خواهر‌زاده متوفی به واسطه بودن برادر و خواهر در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث از ترکه چیزی نمی‌برد.
حجب نقصانی آن است که فرض وارث از حد اعلی (بالاترین میزان سهم) به حد ادنی (کمترین میزان سهم) نازل شود. برای مثال، کاهش حصه زوج از یک دوم به یک چهارم به دلیل بودن فرزند برای متوفیه. بنابراین حجب بر دو قسم محرومیت از اصل ارث و محرومیت از بعض آن تقسیم می‌شود.
طبقات و درجات ارث بدین نحو است. در طبقه اول وراث، پدر و مادر و اولاد در درجه اول و نوادگان در درجه دوم قرار می‌گیرند. در طبقه دوم، اجداد و برادر و خواهر در درجه اول و اولاد و نواده خواهر و برادر در درجه دوم هستند. در طبقه سوم عمو، عمه، دایی و خاله در درجه اول و اولاد و نواده آنها در درجه دوم قرار می گیرند.
خویشاوندان ابوینی (تنی) حاجب حرمانی خویشاوندان ابی (از پدر یکی) هستند مشروط بر اینکه از نظر طبقه و درجه، مساوی یا نزدیکتر از اقارب ابی باشند.
حجب (محرومیت) از اصل ارث
حجب از اصل ارث حالتی است که وارث نزدیکتر به متوفی، وارث دورتر را کلاً از ارث محروم می‌کند. مانند وجود فرزند و فرزند فرزند برای متوفی، که در این حالت با وجود فرزند، نوه ارث نمی برد. ارث نوه از متوفی را اینجا مطالعه کنید.
در طبقات ارث، هر طبقه مقدم، حاجب طبقه بعدی بوده و مانع ارث بردن از اصل ترکه می‌شود. همینطور در یک طبقه درجه اول وراث، مانع ارث بردن درجه دوم می‌شوند. لکن مادر تحت شرایطی که در ادامه می‌آید حاجب داشته و باعث محرومیت وی به طور جزئی از ارث می‌شود که در زمان تقسیم ارث باید به آن توجه نمود.
در طبقه دوم، برادر و خواهر تنی، برادر و خواهر از پدر یکی را از ارث محروم می‌کند. در طبقه سوم نیز عمو، عمه، دایی و خاله تنی حاجب از اصل ارث عمو، عمه، دایی و خاله از پدر یکی می‌شود همینطور است در مورد فرزندان آنها.
استثنائاً اگر وراث متوفی فقط یک عموی ناتنی پدری و یک پسرعموی تنی باشد. پسرعموی تنی، عموی ناتنی پدری را از اصل ارث محروم می‌کند. این انحصار، صرفاً در مورد وراث نَسَبی طبقه سوم است. شامل زوج و زوجه که خویشاوندی سببی با متوفی دارند نمی شود. پدر، مادر و اولاد متوفی (طبقه اول) و زوج و زوجه (در همه طبقات) هیچگاه از اصل ارث محروم نمی‌شوند.
حجب (محرومیت) از بعض ارث
حجب از بعض ارث حالتی است که برخی از وراث به لحاظ وجود وراث دیگر به طور جزئی از ارث محروم می‌شوند. برخی وراث دارای دو نوع ارث حد اعلی و حد ادنی هستند. در صورتی که حاجب نداشته باشند حد اعلی خود را می‌برند. اگر حاجب داشته باشند سهام آنها به حد ادنی تنزل می‌یابد مانند مادر در شرایطی که حاجب دارد.
هرگاه متوفی اولاد یا اولاد اولاد داشته باشد. در این صورت پدر و مادر متوفی از بردن بیش از یک سوم ماترک (هر کدام یک‌ششم) محروم می‌شوند. همچنین در صورت وجود اولاد، زوج از بردن بیش از یک چهارم و زوجه از بردن بیش از یک هشتم از اصل ترکه محروم می‌شوند. (بند الف ماده ۸۹۲ قانون مدنی)
حاجب مادر چه مواردی است؟
با وجود خواهر و برادر برای متوفی، مادر از بردن بیش از یک‌ششم ترکه محروم می‌شود مشروط بر وجود موارد قسمت ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی.
ماده ۸۹۲ در خصوص حجب مادر می‌گوید: “حجب از بعض فرض در موارد ذیل است:
الف) وقتی که برای میت اولاد یا اولادِ اولاد باشد در این صورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث محروم می‌شوند مگر در مورد ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ که ممکن است هر یک از ابوین به عنوان قرابت یا رد بیش از یک سدس ببرد و همچنین زوج از بردن بیش از یک ربع و زوجه از بردن بیش از یک ثمن محروم می‌شود.
ب) وقتی که برای میت چند برادر یا خواهر باشد در این صورت مادر میّت از بردن بیش از یک سدس محروم می‌شود مشروط بر اینکه:
اولا) لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
ثانیا) پدر آنها زنده باشد.
ثالثا) از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل.
رابعا) ابوینی یا ابی تنها باشند.”
لازم به توجه است اگر پدر متوفی زنده نباشد، اصلاً وارد مقوله حاجب مادر نمی‌شویم. چرا که یکی از شرایط حجب مادر، زنده بودن پدر در زمان فوت فرزند است. اگر متوفی دارای خواهر و برادر باشد. بدین صورت که حداقل دو برادر یا یک برادر و دو خواهر یا چهار خواهر باشند. بعلاوه پدر خواهر و برادر (پدر متوفی) زنده باشد.
همچنین متوفی به غیر از سبب قتل مورث، از ارث محروم نشده باشند. پس اگر به اسباب دیگری چون لعان زن و شوهر، کافر بودن و ولدالزنا بودن از ارث محروم شده باشند مشکلی نیست.
بعلاوه برادر و خواهر تنی یا ناتنی پدری باشند. بنابراین نباید برادر خواهر مادری باشند. لازم به توجه است خواهر و برادر حاجب مادر، هیچ سهمی از ترکه نمی‌برند. چراکه وارث طبقه اول، مادر زنده است. چنانچه وارث فقط مادر باشد، سهم‌الارث وی همه ترکه است. اگر متوفی اولاد داشته باشد، سهم مادر از یک‌سوم به یک‌ششم کاهش می‌یابد.
چنانچه متوفی پدر و مادر داشته باشد. بدون اولاد یا نواده، مادر یک‌سوم و پدر دو‌سوم می‌برند. اگر زوج یا زوجه هم باشند سهم خود را طبق مقررات از اصل ترکه می‌گیرند.
جمعبندی
حجب از ارث از قواعد خاص مبحث ارث در قانون مدنی است که رعایت آن در تقسیم ترکه الزامی است. ممکن است وارث از اصل ترکه محروم شود مانند افراد طبقه بعدی ارث با وجود وراث طبقه قبلی. در مواردی وارث از ارث بخشی از ترکه محروم می‌شود. مصداق بارز آن حاجب مادر است که با تحقق شرایط قانونی، مادر از بردن بیش از یک‌ششم ارث محروم می‌شود. جهت دریافت مشاوره از وکیل متخصص در امور ارث و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات متداول
۱- مادر متوفی که حاجب دارد در قبال طلبکاران چه مسئولیتی دارد؟
به طور کلی هر وارثی مسئول ادای دیون متوفی تا میزان سهم الارث خود می‌باشد.
۲- چه کسانی هیچگاه محروم از بعض ارث نمی‌باشند؟
حجب نقصانی (محرومیت جزئی از ارث) حالت وراث فرض‌بر شامل مادر و زوج و زوجه است. تاثیری بر وراث قرابت بر مانند پدر و پسر ندارد. بنابراین حصه پدر هیچگاه دچار حجب از بعض ارث نمی‌شود.
۳- اگر متوفی پدر نداشته باشد آیا خواهر و برادر حاجب مادر هستند؟
یکی از شروط حجب مادر از ارث، زنده بودن پدر متوفی است.
