جرم چک بلامحل و مراحل شکایت

 

با صدور چک بلامحل و گواهی عدم پرداخت در صورت وجود شرایط قانونی دارنده می تواند از مزیت پیگیری کیفری آن بهره مند گردد.

چک یکی از اسناد تجاری به شمار می رود. چک جایگزین پول محسوب می شود و در مبادلات مالی روزمره بین اشخاص اشتفاده می شود.

صادرکننده که به جای وجه نقد به طلبکار چک می دهد باید در تاریخ صدور چک حسابش تامین باشد. در غیر این صورت مواجه با خطرات صدور چک بلامحل می گردد.

مقررات جرم چک بلامحل مشمول قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵/۴/۱۶ و اصلاحات و الحاقات بعدی می باشد.

در نوشته حاضر وکیل کیفری به طور کاربردی در مورد چک بلامحل، خصوصیات آن، مراحل شکایت، تعقیب و مجازات و سایر مسائل مرتبط می گوید.

ضمن اینکه شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

 

مراحل شکایت چک بلامحل

• دادسرای محل بانک محال علیه که گواهی عدم پرداخت صادر شده، صلاحیت شروع تحقیقات رسیدگی به شکایت را دارد.
• شاکی دارنده چک است. دارنده کسی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه می دهد. گواهی عدم پرداخت به نام ارائه کننده صادر می شود.
• متهم صادرکننده چک می باشد. شکایت چک بلامحل را فقط بر علیه صادرکننده و صاحب حساب می توان اقامه نمود. ضامنین و ظهر نویسان قابل تعقیب کیفری نمی باشند.
• اگر دارنده چک فوت شده باشد وراث وی می توانند به قائم مقامی متوفی قبل از شمول مرور زمان، شکایت نمایند.
• شاکی می تواند در شکوائیه درخواست صدور قرار تامین خواسته کند. با صدور تامین خواسته اموال صادرکننده به میزان مبلغ چک توقیف می گردد.
• چنانچه به نظر بازپرس انتساب اتهام به متهم محرز شود، قرار تامین کیفری صادر می شود. قرار تامین ممکن است قرار کفالت یا وثیقه باشد.
• پس از صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست پرونده جهت صدور حکم به دادگاه جزائی ۲ ارسال می شود.
• اگر پرونده فاقد دلایل کافی مبنی بر مجرمیت مشتکی عنه باشد یا جرم به متهم منتسب نباشد، قرار منع تعقیب صادر می گردد.
• قرار صادره به شاکی ابلاغ می شود. شاکی می تواند ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ به قرار اعتراض نماید.
• پس از صدور کیفرخواست، دادگاه جزائی از طرفین برای حضور در وقت رسیدگی دعوت می کند. دادگاه با توجه به دلایل طرفین اقدام به صدور حکم محکومیت یا برائت می نماید. حکم صادره ظرف بیست روز قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان است.
• جرم چک بلامحل جرمی قابل گذشت است. با گذشت شاکی خصوصی قرار موقوفی تعقیب صادر می شود قرار مذکور ظرف ده روز قابل اعتراض در دادگاه کیفری است.
• در این جرم سوءنیت صادرکننده مفروض است. به این معنا که با صدور چک بلامحل و اوصاف کیفری، جرم محقق شده است.

بیشتر بدانید:

مراحل شکایت و تعقیب کیفری تا صدور حکم

تفاوت چک روز و چک وعده دار

اصل بر بروز بودن چک است مگر وعده دار بودن آن ثابت شود. شکایت کیفری در مورد چک روز امکانپذیر است. چک وعده دار فاقد وصف کیفری بوده و از نظر حقوقی قابل پیگیری است.

چک روز چکی است که در تاریخ، صادر شده باشد. اگر به روز صادر شده باشد و منتهی به صدور گواهی عدم پرداخت شود از موجبات شکایت کیفری می باشد.

چک وعده دار آن است که در روز سر رسید صادر نشده باشد. به عبارتی، قبل از تاریخ واقعی چک صادر شده باشد. چک وعده دار فاقد وصف کیفری می باشد.

شرایط وصف کیفری چک

۱- چک به روز باشد.

۲- دارای تاریخ سررسید باشد.

۳- ظرف شش‌ماه از تاریخ صدور چک گواهی عدم پرداخت صادر شده باشد یا

۴- ظرف شش‌ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت شکایت کیفری ثبت شود (ماده ۱۱ قانون صدور چک)

بیشتر بدانید:

مطالبه وجه چک از طریق دادگاه

موارد عدم امکان شکایت کیفری

طبق ماده ۱۳ قانون صدور چک، صادرکننده چک در موارد زیر قابل تعقیب کیفری نمی باشد:

۱- چک بابت انجام تعهد یا انجام معامله یا به صورت سفید امضاء صادر شده باشد.

۲- قبل از شکایت کیفری، وجه چک را نقداً به دارنده بپردازد.

۳- با موافقت شاکی خصوصی (دارنده) ترتیبی برای پرداخت آن داده باشد.

۴- موجبات پرداخت چک بلامحل را در بانک محال علیه فراهم نماید.
۵- چک به صورت تضمینی صادر شده باشد.

در صورت حصول هر از شرایط مذکور چک قابل شکایت کیفری نمی باشد. دارنده ناگزیر به مطرح نمودن دعوای حقوقی می باشد.

صدور چک شرکتی

ممکن است، چک از سوی شخص حقوقی صادر شده باشد. در این صورت بر علیه صاحب حساب و امضاکنندگان شکایت می شود. صادرکنندگان و مدیران شخص حقوقی متضامناً مسئول پرداخت وجه چک می باشند.

بنا بر اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها شکایت فقط علیه اشخاصی قابل تعقیب است که قبلاً در قانون جرم انگاری شده باشد. ماده ۱۹ قانون صدور چک در این مورد تعیین تکلیف نموده است.

بیشتر بدانید:

ماده ۱۹ قانون صدور چک – تحلیل ماده

حق شکایت وراث دارنده چک

کسی حق شکایت جرم چک بلامحل را دارد که گواهی عدم پرداخت به نامش صادر شده باشد به عبارتی کسی که اولین بار چک را به بانک ارائه می دهد. اگر چک به دیگری منتقل شود، حق شکایت کیفری دارنده بعدی ساقط می گردد.

چنانچه شخصی که گواهی عدم پرداخت به نام او صادر شده فوت کند، چون وجه چک با فوت وارد ترکه مورث می شود، به طور قهری به وراث منتقل شده و حق شکایت برای وراث متوفی پس از اخذ گواهی انحصار وراثت باقی خواهد بود.

مجازات جرم چک بلامحل

طبق قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، مجازات چک بلامحل به موجب موارد زیر تقلیل یافته است. درجات جرائم در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی آمده است.

▪︎ اگر مبلغ مندرج در چک کمتر از ده میلیون ریال باشد مجازات تا حداکثر سه ماه حبس است(مجازات درجه ۸)

▪︎ اگر مبلغ مندرج در چک از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال باشد از سه ماه تا شش ماه حبس(مجازات درجه ۷)

▪︎ اگر مبلغ مندرج در چک بیش از پنجاه میلیون ریال باشد حبس از شش ماه تا یک سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال(مجازات درجه ۶)

مرور زمان شکایت چک

دارنده چک در صورتی که قصد شکایت کیفری علیه صادرکننده و صاحب حساب داشته باشد، باید مواعد مرور زمان شکایت و تعقیب را رعایت نماید.

شاکی باید ظرف شش‌ماه از تاریخ چک (چک باید در زمان صدور تاریخ دار باشد) به بانک مراجعه نموده و وجه آن را مطالبه نماید. در صورت فقدان  یا کسر موجودی باید گواهی عدم پرداخت در مدت زمان مزبور صادر شده باشد.

بیشتر بدانید:

مرور زمان شکایت، تعقیب و اجرای حکم

همچنین از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت تا زمان ثبت شکایت بیش از شش‌ماه نگذشته باشد در غیر این صورت مشمول مرور زمان شده و حق شکایت کیفری ساقط می گردد.

چک بلامحل حقوقی

اصل بر بروز بودن چک است. بنابراین این متهم است که باید در مرجع کیفری وعده دار بودن آن را ثابت کند تا از شکایت و تعقیب کیفری خلاص شود. مطالبه وجه چک در مواردی که وصف کیفری ندارد، از طریق دادگاه حقوقی صورت می گیرد.

دادگاه محل اقامت خوانده یا محل صدور یا محل اجرا صلاحیت رسیدگی به چک را خواهد داشت. با مطالبه وجه چک از طریق دادگاه، امکان دریافت خسارت تاخیر تادیه وجود دارد. خواهان ضمن دادخواست اصل مبلغ و خسارت تاخیر تادیه و سایر موارد ضروری را قید می نماید.

بیشتر بدانید:

دادخواست مطالبه چک و خسارات

امکان تعلیق مجازات چک بلامحل

تعلیق عبارت است از اینکه اجرای تمام یا بخشی از مجازات جرایم تعزیری درجه ۳ تا ۵، به مدت یک تا پنج سال با رعایت شرایط قانونی معلق شود.

در صدور چک بلامحل، در صورت پیش بینی اصلاح مرتکب، جبران ضرر و زیان ناشی از جرم یا برقراری ترتیبات جبران از سوی متهم و همچنین فقدان سابقه محکومیت کیفری موثر به موجب ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، دادگاه می تواند اقدام به تعلیق مجازات نماید. بنابراین با حصول مجموع شرایط، دادگاه اختیار تعلیق مجازات را خواهد داشت.

بیشتر بدانید:

تعلیق مجازات و شرایط صدور آن

در مرحله اجرای حکم نیز محکوم علیه می تواند پس از سپری شدن یک سوم مجازات، درخواست تعلیق بقیه مجازات را از طریق قاضی اجرای احکام کیفری از دادگاه صادرکننده حکم قطعی نماید.

ضرر و زیان ناشی از جرم

دارنده به نیت وصول طلبش اقدام به طرح شکایت صدور چک بلامحل می نماید. شاکی حق دارد در حین دادرسی کیفری با تقدیم دادخواست ضرر و زیان ناشی از جرم، وجه چک را مطالبه کند. دعوی مطالبه در شعبه دادگاه کیفری که پرونده پس از صدور کیفرخواست به آن ارجاع شده، ثبت و رسیدگی می شود.

دادگاه جزائی ضمن رسیدگی به جرم چک بلامحل به ضرر و زیان شاکی خصوصی نیز رسیدگی می کند. در این صورت ضمن دادنامه در خصوص مجازات متهم و محکومیت وی به پرداخت مبلغ چک حکم صادر می کند.

نمونه رای دادگاه

◇ اگر در متن چک از دو نوع خودکار استفاده شده باشد به صورتی که مثلاً تاریخ چک و متن آن به طور واضح از لحاظ جوهر خودکار متفاوت باشند، صرف این امر دال بر وعده دار بودن چک و انتفای جنبۀ کیفری آن نمی شود.
تاریخ رای نهایی: ۱۳۹۰/۵/۲۶ – شعبه ۲۱ دادگاه تجدیدنظر تهران

کلام آخر

دارنده علاوه بر حق مطالبه وجه چک، می تواند بر علیه صادرکننده شکایت کیفری مطرح نماید. چک به دلیل اهمیتی که در معاملات اشخاص دارد، در قانون در مورد آن وصف کیفری پیش بینی شده است. با صدور چک بلامحل، با شکایت دارنده علاوه بر پرداخت وجه، صادرکننده مستوجب مجازات می گردد. 

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی در امور کیفری و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

 

مواد قانونی مرتبط

ماده ۱۱ قانون صدور چک

جرایم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده چک قابل تعقیب نیست و در صورتی که دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه ننماید یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت ننماید دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.
منظور از دارنده چک در این ماده شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه داده است.
برای تشخیص این که چه کسی اولین بار برای وصول چک به بانک مراجه کرده است، بانک‌ها مکلفند به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید نمایند.
کسی که چک پس از برگشت از بانک به وی منتقل گردیده حق شکایت کیفری نخواهد داشت مگر آنکه انتقال قهری باشد.
در صورتی که دارنده چک بخواهد چک را به وسیله شخص دیگری به نمایندگی از طرف خود وصول کند و حق شکایت کیفری او در صورت بی‌محل بودن چک محفوظ باشد، باید هویت و نشانی خود را با تصریح نمایندگی شخص مذکور در ظهر چک قید نماید و در صورت بانک اعلامیه مذکور در ماده ۴ و ۵ را به نام صاحب چک صادر می‌کند و حق شکایت کیفری وی محفوظ خواهد بود.
تبصره- هرگاه بعد از شکایت کیفری، شاکی چک را به دیگری انتقال دهد با حقوق خود را نسبت به چک به هر نحو دیگری واگذار نماید تعقیب کیفری موقوف خواهد شد.

ماده ۹ قانون صدور چک

در صورتی که صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت کیفری، وجه چک را نقدا به دارنده آن پرداخته یا به موافقت شاکی خصوصی ترتیبی برای پرداخت آن داده باشد یا موجبات پرداخت آن را در بانک محال علیه فراهم نماید قابل تعقیب کیفری نیست.
در مورد اخیر بانک مذکور مکلف است تا میزان وجه چک حساب صادرکننده را مسدود نماید و به محض مراجه دارنده و تسلیم چک وجه آن را بپردازد.

ماده ۱۰ قانون صدور چک

هر کس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صدور چک نماید عمل وی در حکم صدور چک بی‌محل خواهد بود و به حداکثر مجازات مندرج در ماده ۷ محکوم خواهد شد و مجازات تعیین شده غیرقابل تعلیق خواهد بود.

ماده ۱۲ قانون صدور چک

هرگاه قبل از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت نماید و یا اینکه متهم وجه چک و خسارت تاخیر تادیه را نقدا به دارنده آن پرداخت کند، یا موجبات پرداخت وجه چک و خسارت مذکور (از تاریخ ارائه چک به بانک) را فراهم کند یا در صندوق دادگستری با اجراء ثبت تودیع نماید مرجع رسیدگی قرار موقوفی صادر خواهد کرد. صدور قرار موقوفی تعقیب در دادگاه کیفری مانع از آن نیست که دادگاه نسبت به سایر خسارت مورد مطالبه رسیدگی و حکم صادر کند.
هرگاه پس از صدور حکم قطعی شاکی گذشت کند و یا اینکه محکوم علیه به ترتیب فوق موجبات پرداخت وجه چک و خسارات تاخیر تادیه و سایر خسارات مندرج در حکم را فراهم نماید اجرای حکم موقوف می‌شود و محکوم علیه فقط ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در حک خواهد بود که به دستور دادستان به نفع دولت وصول خواهد شد.

تبصره (الحاقی ۱۳۸۲/۰۶/۰۲) – میزان خسارات و نحوه احتساب آن بر مبنای قانون الحاق یک تبصره به ماده ۲ قانون اصلاح موادی از قانون صدور چک مصوب ۱۳۷۶/۳/۱۰ مجمع تشخیص مصلحت نظام خواهد بود.

ماده ۱۳ قانون صدور چک

(اصلاحی ۱۳۸۲/۰۶/۰۲)- در موارد زیر صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست:
الف – در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا داده شده باشد.
ب – هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
ج – چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله و یا تعهدی است.
د – هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
ه‍ – در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.

ماده ۱۵ قانون صدور چک

دارنده چک می‌تواند وجه چک و ضرر و زیان خود را در دادگاه کیفری مرجع رسیدگی مطالبه نماید.

ماده ۱۹ قانون صدور چک

در صورتی که چک به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب اعم از شخص حقیقی یا حقوقی صادر شده باشد، صادرکننده چک و صاحب امضا متضامنا مسول پرداخت وجه چک بوده و اجراییه و حکم ضرر و زیان بر اساس تضامن علیه هر دو نفر صادر می‌شود. به علاوه امضاکننده چک طبق مقررات این قانون مسولیت کیفری خواهد داشت مگر اینکه ثابت نماید که عدم پرداخت مستند به عمل صاحب حساب یا وکیل یا نماینده بعدی او است،‌ که در این صورت کسی که موجب عدم پرداخت شده از نظر کیفری مسوول خواهد بود.

ماده ۲۲ قانون صدور چک

در صورتی که به متهم دسترسی حاصل نشود، آخرین نشانی متهم در بانک محال‌علیه اقامتگاه قانونی او محسوب می‌شود و هرگونه ابلاغی به نشانی مزبور به عمل می‌آید.
هرگاه متهم حسب مورد به نشانی بانکی یا نشانی تعیین‌شده شناخته نشود با چنین محلی وجود نداشته باشد گواهی مامور به منزله ابلاغ اوراق تلقی می‌شود و رسیدگی به متهم بدون لزوم احضار متهم وسیله مطبوعات ادامه خواهد یافت.

سوالات متداول

۱- اگر چکی بابت معامله صادر شده باشد آیا قابل تعقیب کیفری است؟

از موارد حقوقی بودن چک بلامحل این است که چک بابت معامله یا تعهد بین طرفین صادر شده باشد. در این مواقع نمی توان شکایت کیفری نمود.

۲- مرور زمان شکایت چک بلامحل چه مدت است؟

مرور زمان شکایت، شش ماه از تاریخ صدور چک یا شش ماه از تاریخ گواهی عدم پرداخت می باشد.

۳- اگر ثابت شود چک در واقع سفید تاریخ صادر شده ادامه تعقیب به چه صورت است؟

در این موارد با اثبات وعده دار بودن چک و احراز تقدم صدور واقعی نسبت به تاریخ روی آن، سند حقوقی بوده و دادسرا قرار منع تعقیب صادر می کند.

۴- اگر صادرکننده شاهد بر وعده دار بودن چک معرفی کند، ادامه پرونده چگونه است؟

با شهادت شهود مبنی بر وعده دار بودن چک قرار منع تعقیب صادر می گردد.

۵- اگر دارنده دادخواست ضرر و زیان ندهد مطالبه وجه چک به چه طریقی می باشد؟

دارنده چک می تواند از طریق محکمه کیفری یا دادگاه حقوقی وجه چک را مطالبه کند.