- انواع وصیت و آثار آن – وصایت - 2024-11-30
- نمونه رای پرداخت خسارت راننده مقصر به قیمت یوم الاداء - 2024-11-20
- اعتراض شخص ثالث اصلی (حکمی) و طاری - 2024-11-16
عقد وقف عبارت است از این که مال از مالکیت واقف خارج شود بدون اینکه داخل دارایی شخص دیگری شود. این نهاد حقوقی غیر قابل نقل و انتقال است.
مال موقوفه دارای شخصیت حقوقی است و اداره کننده آن حسب مورد متولی یا اداره اوقاف می باشد. با وقف حق انتفاع از مال برای موقوف علیهم ایجاد می شود. هر کسی می تواند مال منقول یا غیرمنقول متعلق به خود را وقف نماید.
در مقاله حاضر، نکات حقوقی و کاربردی عقد وقف و شروط آن بیان می شود. ضمن اینکه شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.
عقد وقف چیست؟
تعریف وقف در قانون مدنی عبارت است از حبس عین مال و تسبیل منفعت. به عبارت دیگر، با وقف مال از مالکیت واقف خارج می شود بدون اینکه داخل دارایی شخص دیگری شود. حبس عین مال دائمی است نه موقت. با وقف، ملک از دارایی واقف فک می شود.
تسبیل منفعت به این معناست که منافع مال می بایست در جهت اهداف وقف کننده صرف شود.
واقف کسی است که با وقف، مال از دارایی وی خارج می شود و دیگر سمتی در مال نخواهد داشت مگر متولی خود باشد. موقوف علیه یا علیهم کسی است که حق انتفاع و استفاده مجانی از ملک را دارند.
متولی نماینده موقوفه است که به اداره آن می پردازد. اختیار تعیین متولی با واقف است. اگر تعیین نشده باشد در وقف عام، اداره اوقاف خواهد بود. در وقف خاص خود موقوف علیهم متولی می باشند. واقف می تواند خود را متولی قرار دهد یا برای متولی تعیینی خود را ناظر تعیین کند.
وقف دو قسم است عام و خاص. در وقف عام موقوف علیهم غیرمحصور و نامحدود هستند مانند وقف مسجد و مدرسه. در وقف خاص موقوف علیهم محصور و مشخص است مانند وقف بر اولاد و اولاد اولاد نسل به نسل.
نکات مهم وقف
۱- وقف عقد لازم است بنابراین طرفین نمی تواند آن را بهم بزنند. عقد عینی است و علاوه بر ایجاب و قبول، قبض (تصرف) مال شرط صحت عقد می باشد.
۲- موقوفه باید عین معین باشد وقف دین، منفعت و حق باطل است.
۳- وقف عقدی است که با ایجاب واقف و قبول موقوف علیهم و قبض مال محقق می شود. قبول در وقف عام با سازمان اوقاف و قبض با متولی است. در وقف خاص قبول و قبض با موقوف علیهم است. زمانی که واقف خود را متولی قرار داده باشد نیازی به قبض نیست.
۴- پس از وقف، مال قابل نقل و انتقال نمی باشد مگر در مواردی که فروش آن جایز باشد. اگر به هر دلیل حق انتفاع وقف زایل شود، مال به دارایی واقف یا ترکه بازنمی گردد و صرف امور خیریه می شود.
۵- در مواردی که ملک دارای حق ارتفاق است، وقف آن خللی به حق ارتفاق دیگری وارد نمی کند.
۶- وقف عقدی مجانی است لذا هرگونه شرط عوض در آن باطل است.
۷- این عقد قابل اقاله نیست یعنی واقف و موقوف علیهم یا اوقاف نمی توانند به تراضی وقف را برهم زنند.
۸- مال موقوفه نباید مصرف شدنی باشد به عبارتی با استفاده، مال باقی باقی مانده و تمام نمی شود.
۹- ورشکسته و محجورین نمی توانند مال خود را وقف کنند چرا که وقف عمل حقوقی زیان آور است. در این صورت وقف باطل است.
۱۰- وقف مال برای فرار از دین غیرنافذ است و صحت آن منوط به تنفیذ طلبکاران است. در صورت رد طلبکاران وقف باطل است.
۱۱- متولی یا سازمان اوقاف باید مال را به همان هدف و اراده واقف اداره کنند. موقوفه دارای شخصیت حقوقی است. ممکن است تولیت با متولی خاص یا اداره اوقاف باشد. اگر خواهان یا خوانده دعوی باشد نام موقوفه به تولیت (نام متولی) قید می شود.
۱۲- زمانی می توان متولی را عزل نمود که در وقفنامه حق عزل پیش بینی شده باشد. اگر حق عزل نیامده باشد و متولی مقصر یا خیانت کار باشد، از دادگاه درخواست می شود فردی را ضمیمه متولی نماید تا با یکدیگر امور وقف را اداره کنند.
۱۳- وقف مال مشاع صحیح است. بنابراین اگر مالک بخشی از ملک را که مالکیت مشاعی دارد وقف کند ایرادی ندارد. عدم رضایت سایر مالکین مشاع به صحت عقد خللی وارد نمی کند.
۱۴- تقسیم ملک از وقف جایز است. در صورت غیرقابل افراز بودن ملک در اداره ثبت محل، هر یک از شرکای مشاعی می توانند درخواست دستور فروش سهام و دانگ غیر وقف را از دادگاه نمایند.
بیشتر بدانید:
۱۵- در وقف نمی توان شرط خیار نمود. به عبارتی شرط اینکه ظرف فلان مدت واقف حق فسخ دارد وقف را باطل می کند.
۱۶- در وقف عام، اگر انجام اموری که واقف تعیین کرده ناممکن و متعسر شود، وقف به اقرب به غرض واقف تبدیل می شود. همینطور اگر منافع موقوفه مجهول المصرف باشد، عواید آن صرف انتشار کتب و تبلیغات اسلامی می شود.
۱۷- طبق رای وحدت رویه شماره ۳۵۶۱ – ۱۳۴۲/۱۲/۲۶ دیوان عالی کشور، عبارت نسلاً بعد نسل در وقفنامه ترتیب است نه تشریک. بنابراین ولو یک نفر از نسل قبل موجود باشد، نوبت به نسل بعدی برای انتفاع از وقف نمی رسد.
۱۸- در وقف خاص واقف نمی تواند یکی از موقوف علیهم باشد در این صورت وقف نسبت به او باطل و در مورد بقیه صحیح است. لکن در وقف عام این محدودیت وجود ندارد.
۱۹- اگر واقف به جهت وصف موجود در متولی، وی را متولی قرار دهد و در ادامه، وصف مذکور زایل شود، متولی خود به خود منعزل می شود. در صورت وقوع انعزال نیازی به حکم دادگاه نبوده و آثار حقوقی آن از تاریخ رفع وصف جاری می شود.
۲۰- اگر متولی چند نفر باشند، در صورت تولیت به شرط استقلال، هر یک می تواند به تنهایی وقف را اداره و در صورت فوت یا حجر هر کدام دیگران به وقف عمل می کنند. اگر شرط اجتماع یا اطلاق شده باشد، باید مجتمعاً عمل کنند. در این صورت با فوت یا حجر هر یک از طریق دادگاه ضم امین می شود.
۲۱- مال موقوفه قابل فروش نیست مگر در این موارد: ۱- مال خراب شود یا خوف خراب شدن باشد و قابل تعمیر هم نباشد و غیر قابل انتفاع باشد. ۲- قسمتی از مال خراب شود. در صورت عدم امکان انتفاع، همان قسمت فروخته می شود. لکن اگر خرابی یک قسمت موجب عدم انتفاع کل مال شود، همه مال فروخته می شود. ۳- در مواردی که بین موقوف علیهم اختلاف حادث شود و بیم خونریزی یا خرابی و اتلاف مال باشد.
۲۲- فقط در این سه مورد موقوفه پس از اخذ مجوز از سازمان اوقاف قابل فروش است. وجه حاصل از فروش باید اقرب به هدف واقف تبدیل و صرف شود.
۲۳- عرصه ملک موقوفه از سوی اداره اوقاف با قرارداد مدت دار در قبال دریافت حق پذیره به اجاره به اشخاص واگذار می شود. در این صورت با پیش بینی در قرارداد، مستاجر در زمان اجاره حق احداث اعیانی و اخذ سند مالکیت اعیانی از اداره ثبت محل خواهد داشت.
بیشتر بدانید:
۲۴- چنانچه واقف در وقفنامه در مورد نحوه تقسیم منافع مال موقوفه تعیین تکلیف کرده باشد طبق آن عمل می شود. در صورت عدم تعیین تکلیف، قاعده تساوی رعایت می شود.
۲۵- اگر واقف دستمزد متولی را تعیین نموده باشد طبق آن عمل می شود. در صورت عدم پیش بینی، میزان آن با توجه به عرف، در صورت عدم عرف مشخص، طبق نظر کارشناس تعیین می گردد.
جمع بندی مطالب
عقد وقف از عقود معین قانون مدنی است که حسب ماهیت خاص آن دارای مقررات منحصر به فردی می باشد. با وقوع وقف، ملک از مالکیت واقف خارج می شود. لکن منافع آن جهت مصرف موقوف علیهم (در وقف خاص) یا بابت امور عام المنفعه و خیریه (در وقف عام) مصرف می گردد.
اگر واقف شخصی را به عنوان متولی وقف مشخص نموده باشد، امر تولیت با آن شخص است. در غیر این صورت سازمان اوقاف متولی و اداره کننده وقف می باشد.
جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.
دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی
سوالات متداول
۱- آیا واقف می تواند بر اعمال متولی ناظر تعیین کند؟
واقف می تواند ضمن عقد وقف یک یا چند نفر ناظر تعیین کند که ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد.
۲- قبول و قبض وقف در صورتی که موقوف علیه محجور باشد با کیست؟
قبول و قبض با ولی یا قیم محجور است.
۳- اگر موقوفه در مسیر طرح های عمومی و عمرانی باشد آیا قابل انتقال به شهرداری است؟
به دلیل حفظ مصالح عمومی انتقال وقف به تملک دولت یا شهرداری بلامانع است و وجه آن پرداخت می شود.
