طلاق به دلیل عسر و حرج زوجه

عسر و حرج زوجه در نتیجه سوء معاشرت مرد، حالتی است که در نتیجه آن شرایط زندگی برای زن سخت و پر‌مشقت می‌شود. در این صورت زوجه باید در دعوی طلاق، عسر و حرج را در دادگاه اثبات نماید. گاهی در طول زندگی مشترک شرایطی برای زوجه ایجاد می‌شود که زندگی زناشوئی را سخت و غیرقابل تحمل می‌سازد. در این صورت زن می‌تواند از حقوق قانونی خود استفاده و پس از اثبات مراتب، خود را مطلقه کند.

در ادامه به طور کاربردی وکیل طلاق تهران موارد عسر و حرج زوجه در قانون و نحوه اثبات آن را بیان می‌کند. ضمن اینکه شما می‌توانید برای وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم اوراق قضایی و بررسی مدارک با ما در ارتباط باشید.

موارد عسر و حرج زن در دعوی طلاق

طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، در حقوق ایران حق طلاق با مرد است. به همین دلیل برای اینکه زن بتواند طلاق بگیرد یا باید به صورت توافقی اقدام کند یا از مرد وکالت در طلاق اخذ کند و یا با احراز یکی از شرایط عسر و حرج مقرر در قانون خود را مطلقه نماید. طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، چنانچه زن هر یک از موارد مقرر در ماده را که به آن دچار شده نزد دادگاه اثبات کند، می‌تواند طلاق بگیرد.

موارد مذکور در این ماده تمثیلی هستند. به عبارتی علاوه بر بندهای ذکرشده در ماده، چنانچه به دلایل دیگر نیز زوجه دچار عسر و حرج شود می‌تواند اقدام نماید در هر حال باید مراتب در دادگاه اثبات شود. در ادامه موارد عسر و حرج زوجه با شرح هر یک بیان می‌شوند.

ترک زندگی مشترک از سوی زوج

چنانچه زوج بدون هیچ عذر موجهی، ۶ ماه منزل مشترک را ترک کرده و هیچ مراجعه‌ای نداشته باشد یا ۹ ماه در طی یکسال به صورت متناوب (رفت و برگشت) منزل مشترک را ترک کرده باشد، عسر و حرج زوجه محقق می‌شود. در این صورت می‌تواند دعوی طلاق به استناد ترک زندگی مشترک مطرح نماید.‌

بیشتر بدانید:

طلاق به درخواست زن (زوجه) – مراحل – نمونه دادخواست

اعتیاد

یکی دیگر از موارد عسر و حرج زن، اعتیاد زوج به مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی می‌باشد. صرف اعتیاد موجب طلاق زن نمی‌شود بلکه باید اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی به حدی باشد که زندگی زناشوئی را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه آن بنیان خانواده متزلزل و ناپایدار شده باشد. اعتیادی که باعث خشونت در رفتار، سوء معاشرت مرد یا ضرب و جرح شود. بطوری که زندگی برای زوجه سخت و مشقت‌بار شود.

در این مورد، زوجه باید دلایل کافی مبنی بر اقدامات لازم جهت ترک اعتیاد و معرفی به کمپ یا ترک مشروبات الکلی را ارائه نماید. همچنین تلاش برای ترک اعتیاد و امتناع زوج از ترک مواد مخدر را به دادگاه ابراز نماید. در زمان ثبت دادخواست باید اعتیاد مرد محرز باشد.

محکومیت به حبس زوج

گاهی اوقات زوج به حبس قطعی ۵ سال یا بیشتر به هر جرمی محکوم می‌شود. در حبس بودن بیانگر عدم دسترسی به مرد و وقوع عسر و حرج زوجه است. ممکن است مجازات پنج سال به موجب حکم دادگاه معلق شده یا به جزای نقدی تبدیل شده باشد که در این صورت زن نمی‌تواند دادخواست طلاق بدهد. چرا که مقصود قانون از عسر و حرج در این مورد، حبس زوج و عدم دسترسی به وی است.

جنون و بیماری آمیزشی یا واگیردار

هر یک از جنون زوج یا بیماری‌های آمیزشی عفونی یا واگیردار از موارد عسر و حرج زن می‌باشند. در این صورت پس از دادخواست، دادگاه جهت احراز و اثبات آن، مرد را جهت معاینه به پزشکی قانونی ارجاع می‌دهد. در این خصوص، بدون نظر پزشکی قانونی  حکم طلاق صادر نمی‌شود. در مورد جنون، ابتدا باید توسط دادسرای امور سرپرستی پرونده جنون مرد تشکیل شود. پس از اثبات، فردی به عنوان قیم تعیین و نصب می‌شود. بعد از آن، زوجه علیه زوج به قیمومیت قیم منصوب‌شده، دعوای طلاق اقامه می‌کند.

ضرب و جرح زوجه

ضرب به معنی صدمه زدن به بدن است که منجر به سرخی، کبودی یا سیاهی پوست می‌شود. خواه به طور مستقیم با مشت و لگد همراه باشد یا غیر‌مستقیم و به وسیله آلاتی مانند سنگ و چوب واقع شود. جرح به معنی بریدگی سطحی یا عمیق پوست و ضایعه‌ای بافتی است که به‌ وسیله چاقو و اسلحه اتفاق می‌افتد. گاهی ضرب وارد شده هیچ اثری از خود به جا نمی‌گذارد. در هر یک از این موارد، به دلیل اینکه زن در عسر و حرج قرار می‌گیرد، پس از شکایت و صدور حکم قطعی، دلیل طلاق محسوب می‌شود.

عبارت “ضرب و شتم یا هر گونه سوء رفتار مستقر زوج … ” در ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، واژه مستقر به معنای مداومت در سوء رفتار حسب مورد ضرب و جرح، توهین، فحاشی، تهدید یا … از سوی زوج می‌باشد. زوجه‌ای که این گونه رفتارها را به صورت مکرر متحمل می‌شود، می‌تواند اقدام به شکایت کیفری نماید.

در این صورت طبق نظر پزشکی قانونی و شهادت شهود که معمولا با گزارش پلیس همراه است، جرم محرز و پس از رسیدگی منتهی به صدور حکم محکومیت زوج می‌گردد. معمولاً دادگاه با صدور حداقل یک بار حکم قطعی محکومیت کیفری در مورد رفتار مجارمانه زوج، عسر و حرج زوجه را ثابت شده تشخیص می‌دهد.

مواد قانونی طلاق به دلیل ضرب و جرح

به موجب شروط ضمن عقد نکاح که در ادامه می‌آید، زن می‌تواند با اثبات سوء معاشرت مرد، خود را مطلقه نماید.

بند ب – شروط ضمن عقد نکاح/ خارج لازم زوج به زوجه وکالت بلا عزل با حق توکیل غیر داد که در موارد مشروحه زیر با رجوع به دادگاه و اخذ مجوز از دادگاه پس از انتخاب نوع طلاق خود را مطلقه کند و نیز به زوجه وکالت بلا عزل با حق توکیل غیر داد تا در صورت بذل از طرف او قبول کند:
بند ۲- “غیر قابل تحمل شدن زندگی برای زوجه به دلیل سوء اخلاق و سوء معاشرت مرد در زندگی مشترک”.

در زمان عقد، زوجین شروط ۱۲ گانه ضمن عقد نکاح را امضا می‌کنند. به واسطه این شروط، مرد متعهد می‌شود، در صورت تخلف از انجام هر یک از آنها، زن وکیل و وکیل در توکیل بوده و می‌تواند با اثبات تخلف در دادگاه، خود را مطلقه کند. یکی از این شروط، سوء اخلاق و سوء معاشرت زوج و به بیان دیگر ضرب و جرح عمدی نسبت به زوجه است.

۲- طبق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی: “در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می‌تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می‌تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می‌شود.
تبصره: عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می‌گردد:

… بند ۴- ضرب و شتم یا هر گونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل‌ تحمل نباشد.”

ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی مصادیق عسر و حرج زن را بیان نموده است. یکی از آنها سوء معاشرت مستمر (نه یکبار) مرد در طول زندگی زناشویی می باشد به نحوی که ادامه زندگی را برای زن غیر قابل تحمل نماید. در صورت وجود خلل و نقصان در شرایط مذکور، حکم طلاق به این دلیل صادر نمی شود.

عدم امنیت جانی زوجه

ضرب و جرح عمدی ناشی از سوء معاشرت مرد، دلیل طلاق می‌باشد. به واسطه تحقق شرط ضمن عقد نکاح یا عسر و حرج، زوجه می‌تواند دادخواست طلاق به دادگاه خانواده محل اقامت خود تقدیم نماید.‌ لکن باید توجه داشت دادگاه به صرف یک‌بار ضرب و جرح بدون صدور حکم محکومیت مرد، رای به طلاق نمی‌دهد. بلکه باید دلایل کافی مبنی بر استمرار سوء معاشرت و خشونت مرد از سوی زوجه ارائه گردد. استمرار به معنای ارتکاب رفتار غیر‌قانونی به صورت پیوسته است.

گاهی اوقات، چنان زندگی مشترک برای زوجه دست‌خوش خشونت می‌شود که زن را ناگزیر به اختیار نمودن مسکن مستقل می‌نماید. به دلیل عدم تمایل به طلاق یا طولانی شدن دعوای طلاق و رسیدگی‌های آن و جهت پیشگیری از سوء معاشرت بیشتر مرد، زوجه می‌تواند دادخواست تعیین مسکن مستقل از منزل مشترک به دادگاه خانواده بدهد. در این دعوا، ادله مبنی بر سوء رفتار و اعمال مرد در زندگی زناشویی و بیم صدمات بدنی از سوی خوانده ارائه می‌شود.

دادگاه با توجه به دادخواست، دلایل خواهان، شرایط و اوضاع و احوال موجود در زمان دادخواست و دادرسی، حکم به زندگی در مسکن مستقل صادر می.کند. اختیار نمودن مسکن علی‌حده به حکم دادگاه، مانعی در پرداخت نفقه زوجه نمی‌باشد.

رسیدگی دادگاه به دعوی طلاق

پس از ثبت دادخواست ابتدا پرونده جهت ایجاد صلح و سازش به شورای حل اختلاف ارسال می‌شود. طرفین یکبار جهت سازش دعوت می‌شوند.‌ در صورت عدم حصول سازش، با تنظیم صورت‌جلسه پرونده به دادگاه خانواده ارسال می‌شود. دادگاه در ابتدای رسیدگی قرار ارجاع به داوری بین زوجین صادر می‌کند.

انجام داوری بیانگر صدور حکم طلاق نیست ممکن است در ادامه دعوی طلاق به هر دلیلی رد شود. در این دعوی، احراز عسر و حرج زوجه مهم است. داور پس از شنیدن اظهارت طرفین، اگر زوج غایب باشد با حضور زوجه، اقدام به تنظیم صورت‌جلسه داوری نموده و ضمیمه پرونده می‌گردد. دادگاه بنا بر دفاعیات صحیح و اصولی و دلیل اثباتی موجود رای به طلاق یا رد دعوی صادر می‌کند.

اثبات عسر و حرج زوجه

تشخیص وقوع عسر و حرج با دادگاه صادر‌کننده حکم است. بنا بر رویه‌ای که میان محاکم خانواده جاری است، یک‌بار ضرب و جرح یا فحاشی یا توهین زوج نمی‌تواند دلیل طلاق و عسر و حرج زوجه باشد. لکن چنانچه تکرار شود و مداومت داشته باشد، عسر و حرج احراز می‌شود.

اگر علیه زوج حکم قطعی صادر شده باشد، زوجه حکم قطعی را برای اثبات سوء معاشرت وی پیوست دادخواست می‌نماید. پس از اثبات عسر و حرج از طریق ادله اثبات دعوی، دادگاه حکم الزام زوج به طلاق را صادر می‌کند. در این نوع طلاق، با وجودی که قانون حق طلاق را به مرد داده است، زوجه با اثبات مشقت و سختی زندگی مشترک، می‌تواند مطلقه شود.

برای اثبات طلاق به دلیل ضرب و جرح عمدی زوج، باید دلایل کافی به دادگاه ارائه گردد. برای این منظور، معمولاً حداقل یک دادنامه قطعی مبنی بر سوء معاشرت و کتک کاری مرد ضمیمه دادخواست طلاق می‌شود. بنابراین زن قبلاً باید شکایت کیفری ضرب و جرح عمدی مطرح، به رفتار مجرمانه مرد رسیدگی و حکم مقتضی صادر و قطعی شده باشد.

لازم به ذکر است دادگاه به مجموع دلایل پرونده توجه می‌کند. بنابراین چنانچه دلیل دیگری که بیانگر عسر و حرج زوجه است در کنار ضرب و جرح (بدون حکم) در پرونده وجود داشته باشد، حکم طلاق صادر می‌شود.

حقوق مالی زن در دعوی عسر و حرج

دادگاه ضمن صدور حکم الزام به طلاق، تکلیف حقوق مالی زن و حقوق مشترک زوجین را مشخص می‌نماید. حقوق مالی زن شامل مهریه، نفقه، اجرت‌المثل ایام زوجیت، جهیزیه و سایر موارد مالی است اگر ضمن عقد توافق شده باشد. حضانت فرزند مشترک، ملاقات و چگونگی آن، نفقه فرزند تحت حضانت مادر، حقوق و تکالیف مشترک طرفین هستند‌.

نمونه رای طلاق به دلیل عسر و حرج

در این قسمت از مقاله، رای دیوان عالی کشور و استدلال جالب آن مرجع محترم، در دعوی طلاق به درخواست زن مبنی بر وقوع عسر و حرج به دلیل ترک منزل مشترک از سوی زوج و عدم ایفاء وظایف زناشویی آورده می‌شود.

چکیده رای: عسر و حرج وضعیتی است که ادامه زندگی را عملاً برای زوجه غیرممکن یا مشقت بار می سازد بنابراین ترک زندگی توسط زوج، عدم دسترسی زوجه به وی، عدم امکان ایفاء وظایف زناشویی و بلاتکلیفی طولانی مدت زوجه موجب تحقق عسر و حرج است.

دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۰۰۰۰۱۰ مورخ ۱۳۹۳/۱/۲۴ شعبه ۱۰ دیوان عالی کشور

رای دیوان

نظر به اینکه عسر و حرج مجموع وضعیتی است که عملاً ادامه زندگی را برای زوجه غیرممکن یا مشقت بار می سازد با توجه به ترک زندگی توسط زوج و عدم دسترسی زوجه به وی و عدم امکان ایفاء وظایف شرعی و قانونی در قبال وی در وضعیت موجود و بلاتکلیفی زوجه در سال های متمادی و عدم اقدام موثر توسط زوج جهت برگشت زوجه به زندگی زناشویی و از طرفی حکم محکومیت تمکین زوجه دارای اعتبار ابدی علیه زوجه نمی باشد و برای زوج مجوزی جهت ترک دائمی کانون خانواده و بلاتکلیفی زوجه تلقی نمی گردد و بر فرض در مقطع زمانی زوجه مکلف به تمکین شده باشد بلافاصله پس از ترک زندگی زوج موضوعاً منتفی گردیده است و اصولاً توسط دادگاه تجدیدنظر مشخص نشده است سرنوشت آن حکم در مقام اجرا توسط زوجه به چه نحوی آمده است و یا حوادثی متعاقباً پیش آمده که امکان اجرا را غیرممکن ساخته است. علی ای حال حکم تمکین نمی تواند مستمسکی برای زوج جهت شانه خالی کردن دیگر تکالیف شرعی و قانونی و ترک زندگی برای چندین سال متمادی باشد از طرفی صرف عدم حضور زوجه در مرحله تجدیدنظر بدون اینکه دادگاه ضرورت امر و خواسته خود با صریحاً تذکر داه باشد نمی تواند جوازی برای بطلان دعوی مشارالیها محسوب گردد. النهایه اینکه مطابق مواد ۱۰۸۲ و ۱۱۱۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی اصولاً بذل یا عدم بذل حقوق مالی توسط زوجه در صورت حدوث عسر و حرج نمی تواند موثر در مقام باشد تا این طور استنباط شود که زوجه استحقاق حقوق مالی خویش را همزمان با طلاق ندارد چون طلاق (موضوع خواسته) بابت عسر و حرج است و حقوق مالی زوجه ناشی از عقد نکاح می باشد که استحقاق وی قبلاً مسلم گردیده است و بنا به مراتب با توجه به اینکه ترک زندکی توسط زوج از سال ها پیش محرز گردیده است و ادامه وضعیت موجود مصداق بلاتکلیفی (کالمعلقه شدن) زوجه بوده و شرعاً و قانوناً موجبی برای ادامه این وضعیت متصور نمی باشد و به لحاظ اینکه صیغه طلاق قبلاً توسط دفترخانه ازدواج و طلاق محل واقع شده است دادنامه فرجام خواسته مستنداً به بند ج ماده ۴۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی نقض و جهت صدور حکم به شعبه همعرض دادگاه‌های تجدیدنظر استان محول می گردد.

رئیس شعبه ۱۰ دیوان عالی کشور – عضو معاون / عبداله پور – صدقی

کلام آخر

با توجه به اینکه در حقوق ایران حق طلاق با مرد است، زن باید دلایل عسر و حرج در زندگی مشترک را در دادگاه اثبات نماید. چنانچه زوجه در دعوی طلاق، دلیل کافی داشته باشد، اگر مرد در دادگاه حضور نیافته و غایب باشد یا مخالف طلاق باشد، حکم طلاق صادر می‌شود. برای اعطای وکالت به وکیل طلاق جهت دستیابی به حق و حقوق قانونی خود از طریق شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ با ما در تماس باشید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات رایج

۱- آیا مرد می‌تواند با وجود کفایت دلایل ضرب و جرح، زوجه را طلاق ندهد؟

طلاق به درخواست زن یا طلاق قضائی، درخواست الزام زوج به طلاق است. بنابراین در این مواقع اراده مرد تاثیری در تصمیم دادگاه نخواهد داشت.

۲- اگر دعوای طلاق به استناد ضرب و جرح رد شود می‌توان دوباره به این دلیل دادخواست داد؟

دعوای طلاق واجد اعتبار امر مختومه نمی‌باشد لذا با رد دعوی، مجدداً با دلایل و دفاعیات قوی‌تر می‌توان دعوا را مطرح نمود.

۳- حکم طلاق به دلیل عسر و حرج چه زمانی قطعی می شود؟

حکم طلاق ظرف بیست روز قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان و ظرف بیست روز قابل فرجام‌خواهی در دیوان عالی کشور می‌باشد.

۴- آیا اجرای حکم طلاق مدت دارد؟

حکم‌ طلاق ظرف شش ماه از تاریخ قطعیت باید اجرا شود‌ در غیر این صورت حکم و مندرجات آن از اعتبار ساقط می‌شود.

۵- آیا زن باید برای طلاق مهریه را بذل کند؟

ممکن است زن در مقابل طلاق مجبور شود تمام یا بخشی از مهریه را بذل کند.

۶- اگر مرد حکم طلاق را اجرا نکند تکلیف چیست؟

در صورت امتناع مرد از اجرای حکم، نماینده دادگاه (دادورز اجرای احکام) در غیاب محکوم‌علیه دفتر طلاق را امضا می‌کند.

۷- نوع طلاق به دلیل به درخواست زوجه و بدون بذل هیچ بخشی از مهریه چیست؟

طلاق از نوع رجعی است که ظرف مدت سه ماه عده از سوی مرد قابل رجوع می‌باشد.

۸- دلیل زوجه برای طلاق گزارش پلیس و پزشکی قانونی است آیا برای اقامه دعوا کافی است؟

گزارش پلیس ۱۱۰ و معاینات پزشکی قانونی به خودی خود کافی نیستند. ولی چنانچه با دیگر ادله عسر و حرج همراه باشد، حکم طلاق صادر می‌شود.