شهادت در دعوی کیفری و آثار آن – شرایط شاهد

 

شهادت در دعاوی کیفری یکی از ادله اثباتی ارزشمند محسوب می شود. شهادت شرعی با رعایت شرایط شاهد و حد نصاب آن در دستیابی به نتیجه مطلوب اثرگذار و حائز اهمیت است.

طبق ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی شهادت یکی از ادله قانونی اثبات جرم است. شهادت در امور کیفری جنبه موضوعیت دارد نه طریقیت. به عبارتی با تحقق آن به نحو صحیح و حصول علم قاضی، محکومیت متهم را در پی دارد.

در این مقاله وکیل کیفری شهادت در دعاوی کیفری و آثار مترتب بر آن، شرایط شاهد و نحوه جرح و تعدیل شاهد و سایر موارد و نکات مهم را بیان می کند.

همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

 

شهادت در امور کیفری چیست؟

شهادت در دعاوی کیفری یکی از ادله اثباتی ارزشمند محسوب می شود. شهادت شرعی با رعایت شرایط شاهد و حد نصاب آن در دستیابی به نتیجه مطلوب اثرگذار و حائز اهمیت است.

مقررات شهادت ضمن مواد ۱۷۴ تا ۲۰۰ قانون مجازات اسلامی آمده است. همینطور نحوه استماع شهادت و تشریفات آن تابع مواد  ۳۱۸ تا ۳۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ است.

شهادت می بایست مستند به دیدن، شنیدن باشد. بعلاوه می بایست از روی قطع و یقین باشد نه حدس و گمان.‌ شهادت از روی شک و تردید اثری ندارد.

از این رو اگر اظهارات شخص بر مبنای اطلاعات وی باشد به چنین شخصی مطلع می گویند نه شاهد. اظهارات مطلع به‌ عنوان اماره قضایی و قرینه شنیده می شود لکن دلیل محسوب نمی شود.

شهادت شرعی اگرچه برای قاضی ایجاد علم نکند. با توجه به اینکه شارع آن را معتبر و دارای حجیت می داند، دارای اعتبار است.

در موارد تعدد شاهد، باید مفاد شهادت ها یکسان باشد. به نحوی که تعارض در آنها وجود نداشته باشد.‌

بیشتر بدانید:

ادله اثبات جرم – نکات مهم

شرایط شهادت شرعی

طبق ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی: “شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:
الف- بلوغ
ب- عقل
پ- ایمان
ت- عدالت
ث- طهارت مولد
ج- ذینفع نبودن در موضوع
چ- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها
ح- عدم اشتغال به تکدی
خ- ولگرد نبودن
تبصره ۱- شرایط موضوع این ماده باید توسط قاضی احراز شود.
تبصره ۲- در مورد شرط خصومت، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می‌شود.”

بلوغ و عقل: بلوغ شاهد در زمان ادای شهادت معتبر است. چنانچه در زمان تحمل شهادت (وقوع رویداد) شاهد نابالغ ممیز باشد شهادت وی معتبر است. شهادت صغار، مجنون در حالت دیوانگی و افراد فراموشکار معتبر نیست.

ایمان: شرط اصلی ایمان شاهد، مسلمان بودن است. لکن نظر فقها در این مورد، شهادت فرد شیعه اثنی عشری می باشد. ضمن اینکه تفسیر مضیق قوانین کیفری به نفع متهم نیز آن را تایید می کند.

عدالت: عادل کسی است که اهل معصیت نباشد. به عبارتی مرتکب گناه کبیره نشده و بر گناه صغیره اصرار نورزد.

ذینفع نبودن در موضوع: اگر شریک به نفع شریک شهادت دهد و در نتیجه شهادت و پیروزی در دعوای کیفری حصه شریک بازگردد. شهادت مورد قبول نمی باشد. همینطور است شهادت بدهکار طرف دعوی بر علیه وی.

عدم خصومت با طرفین یا یکی از آنها: اگر خصومت شاهد با طرفی باشد که به نفع وی شهادت می دهد، پذیرفته است. از موارد احراز خصومت، وجود دعوی حقوقی یا کیفری میان شاهد و یکی از طرفین دعوی است.

متکدی و ولگرد: متکدی کسی است که شغل وی گدایی است. ولگرد به کسی گفته می شود که مسکن، وسیله معاش و شغل مشخصی نداشته باشد.

شهادت شرعی می بایست واجد اوصاف مقرر فوق باشد. قاضی می بایست شرایط مذکور را در فرد شاهد احراز نماید. یکی از این موارد می تواند عدم جرح شاهد از سوی طرفین دعوی کیفری باشد.

چنانچه شاهد فاقد یکی از مشخصه های مذکور باشد. اظهارات وی دارای اعتبار شهادت نمی باشد. لکن به عنوان اماره قضایی قابل استناد است.

شهادت افراد فامیل

گاهی این سوال پیش می آید آیا شهادت افراد خانواده و فامیل چون پدر و مادر، همسر، خواهر و برادر و سایرین پذیرفته می شود؟ اعتبار شهادت این افراد چه میزان است؟ و موارد دیگر.

بیشتر بدانید:

مراحل شکایت و تعقیب کیفری تا صدور حکم

طبق قانون، قرابت نسبی و سببی و خادم و مخدومی بین شاهد و ذینفع مانع پذیرش شهادت نیست. اما اگر از این رابطه به نوعی ذینفع بودن شاهد برداشت شود، شهادت قابل قبول نیست.

در هر حال پذیرش یا عدم پذیرش شهادت بستگی به شرایط و اوضاع و احوال و نظر قاضی رسیدگی کننده دارد.

تعداد شهود در جرایم مختلف

طبق ماده ۱۹۹ قانون مجازات اسلامی، نصاب شهادت در کلیه جرائم دو شاهد مرد است. لکن زنا، لواط، تفخیذ، مساحقه با شهادت چهار مرد اثبات می شوند. برای اثبات زنای موجب حد جلد، تراشیدن یا تبعید، شهادت دو مرد و چهار زن عادل کافی است.

جنایات موجب دیه مانند ضرب و جرح عمدی با شهادت یک مرد و دو زن قابل اثبات است. در ضرر و زیان ناشی از جرم و ضمان مالی شهادت یک مرد و قسم مدعی کافیست.

بنابراین جرایم تعزیری که تعداد قابل توجهی از پرونده های کیفری را شامل می شوند. با شهادت دو مرد و یک مرد و دو زن قابل اثبات است.

جرح و تعدیل شاهد و آثار آن

ماده ۱۹۱ قانون مذکور جرح و تعدیل شاهد را تعریف کرده است. جرح به معنای شهادت بر فقدان یکی از شرایط شاهد است. تعدیل به معنای شهادت بر وجود شرایط قانونی برای شاهد شرعی است.

زمانی که دادگاه شهادت شرعی را نمی پذیرد. ذینفع ادله جهت تعدیل و اثبات شهادت شرعی ارائه می نماید.

طبق ماده ۱۹۳، جرح و تعدیل باید قبل از ادای گواهی صورت پذیرد. مگر موجبات آن بعداً معلوم شود.‌ در این صورت جرح تا پیش از صدور حکم صورت می گیرد. دادگاه مکلف است به موضوع جرح رسیدگی کند.

چنانچه دادگاه از وضعیت شاهد بی اطلاع باشد. جهت احراز واقعیت می تواند به مدت حداکثر ده روز رسیدگی را متوقف نماید.

چنانچه یکی از طرفین دعوا شاهد را جرح نماید. قاضی مراتب را به طرف دیگر اعلام می کند. در این صورت وی می تواند برای تعدیل شاهد دلیل ارائه نماید.

بیشتر بدانید:

انواع قرارهای نهایی دادسرا

پس از اخذ مشخصات شاهد، در ادامه وی سوگند یاد می کند جز راستی چیزی نگوید و تمام وقایع را بیان کند. سپس گواهی شاهد در صورتجلسه درج و به امضای شاهد و قاضی و منشی شعبه می رسد.

شهادت بر شهادت کیفری

شهادت بر شهادت یا شاهد فرع در مورد جرایم موجب قصاص، دیه و ضمان مالی پذیرفته شده است. ولی در مورد حدود و تعزیرات قابل قبول نیست.

چنانچه شاهد اصلی فوت کرده باشد. یا به علت بیماری یا مسافرت و غیره امکان حضور وی نباشد. شخصی که موضوع را از شاهد اصلی شنیده پس از احضار، گواهی بر شهادت می دهد. شهادت بر شاهد فرع پذیرفته نیست.

رجوع از شهادت

طبق ماده ۱۹۸ قانون، رجوع از شهادت شرعی، قبل از اجرای مجازات موجب سلب اعتبار شهادت می شود. در این صورت اعاده شهادت پس از رجوع از آن، مسموع نیست.

بنابراین شاهد می تواند تا قبل از اجرای مجازات از شهادت رجوع کند. چنانچه شهادت در قالب شاهد فرع (شهادت بر شهادت)‌ شده باشد. شاهد اصلی که وقوع جرم را دیده یا شنیده است. تا قبل از اجرای مجازات می تواند از شهادت رجوع کند. در اینجا شهادت شاهد فرع بی اعتبار می شود.

بیشتر بدانید:

اعتبار اقرار در امور کیفری و آثار آن

شهادت کذب و مجازات آن

ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): “هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به ۸۲/۵۰۰/۰۰۰ تا ۳۳۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

تبصره – مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است.”

طبق رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ ـ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور شهادت خواه در دادسرا ادا شود خواه در دادگاه کیفری. مشمول ماده ۶۵۰ قانون مجازات تعزیرات می شود.‌

در این صورت متضرر از جرم شهادت کذب در دادسرای محل ادای گواهی دروغ شکایت می کند. ضمن آن به پرونده ای که شهادت کذب شده استناد می گردد.

بیشتر بدانید:

انواع مجازات اصلی، تبعی، تکمیلی

چند نکته

▪︎ اگر شاهد بدون عذر موجه در موعد مقرر جهت شهادت حضور نیابد.‌ امکان جلب شاهد در صورت عدم حضور وی وجود دارد. موارد عذر موجه در ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری ذکر شده است.

▪︎ شاهد می تواند از دادگاه بخواهد به منظور تامین امنیت، بدون درج مشخصات وی شهادت دهد.‌ مشخصات شاهد در دفتر مشخصات شهود ثبت می شود.

▪︎ در صورت تعارض بین مفاد دو گواهی ارائه شده از دو طرف شکایت، هر دو از درجه اعتبار ساقط می شوند.‌ در این صورت اگر شکایت متکی به دلیل دیگری نباشد. شاکی برای اثبات جرم می بایست دلیل جدید ارائه نماید.

▪︎ اگر حضور شاهد ممکن نباشد. گواهی به صورت مکتوب، صوتی – تصویری زنده یا ضبط شده معتبر است. احراز شرایط و صحت انتساب چنین گواهی با دادگاه است.

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

 

سوالات متداول

۱- آیا دادگاه می تواند به شهادت توجهی نکند؟

اگر شهادت با شرایط و اوضاع و احوال پرونده مغایرت داشته باشد. به نحوی که موجب حصول علم قاضی نشود، معتبر نیست.

۲- آیا قاضی تکلیف بر حق جرح و تعدیل شاهد به طرفین دارد؟

قاضی باید حق جرح و تعدیل را به طرفین اعلام کند.

۳- آیا شهادت بر شهادت باید دارای اوصاف شاهد اصلی باشد؟

شاهد فرع در دعوی کیفری باید دارای شرایط شهادت شرعی باشد تا بتوان از آثار آن بهره مند شد.