طبقات مختلف وراث و سهم‌الارث هر یک

ارث طبقات مختلف وراث به این صورت است که طبقات سه‌گانه ارث در قانون مدنی و نحوه تقسیم ماترک میان آنها، از مباحث اصلی ارث محسوب می‌شود.‌ قوانین تقسیم ارث از قواعد امری است که توافق بر خلاف آنها امکانپذیر نیست.

قرار گرفتن اشخاص در طبقات با توجه به قرابت نسبی با متوفی از نزدیک به دور است. بدین نحو که: طبقه اول شامل پدر و مادر متوفی، اولاد و اولاد اولاد هر چقدر پایین تر رود. طبقه دوم ارث شامل اجداد متوفی، برادر و خواهر و فرزندان آنها می‌شود. در صورتی طبقه دوم ارث می‌برند که از طبقه اول هیچ وارثی وجود نداشته باشد.

ورثه طبقه سوم عبارت از عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندان آنها هستند. وقتی در طبقه دوم وارثی نباشد طبقه سوم ارث می‌برند. عمو و عمه و فرزندان آنها خویشاوندان ابی (پدری) هستند. خاله و دایی و فرزندان آنها خویشاوندان اُمی (مادری) هستند که با هم ارث می‌برند. زوج و زوجه به واسطه قرابت سببی با متوفی، در همه طبقات سهیم بوده و سهم الارث خود را می‌‌گیرند.

در این مقاله، وکیل ارث تهران طبقات سه گانه وراث و نحوه تقسیم ارث میان آنها را بیان می کند. همچنین برای مشاوره حقوقی، تنظیم تقسیم نامه، شکواییه، دادخواست، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.

دسته‌بندی و درجه‌بندی وراث در طبقات ارث

به موجب سایت رسمی اختبار و ماده ۸۶۲ قانون مدنی، اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند در طبقات سه‌گانه آمده است که عبارتند از:

طبقه اول: پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد هر چقدر پایین‌تر رود. پدر و مادر در دسته اول، فرزند و فرزند فرزند در دسته دوم از طبقه اول قرار می‌گیرند. دسته اول درجاتی ندارد اما در دسته دوم فرزند درجه اول، نوه درجه دوم، نبیره درجه سوم و تا هر چقدر ادامه پیدا کند، قرار می‌گیرند. در دسته دوم فرزند که درجه اول است درجات بعدی را از ارث محروم می‌کند. به عبارتی، با وجود وارث مقدم و درجه اول، وراث موخر (نوه،نبیره…) ارث نمی‌برند.

هیچ یک از وراث دو دسته در طبقه اول یعنی پدر و مادر و فرزند، دیگری را از ارث محروم نمی‌کند. اگر متوفی پدر و مادر داشته و اولاد نداشته باشد ولی نوه داشته باشد، پدر و مادر در کنار نوه یا نوه‌های متوفی ارث می‌برند. نحوه ارث بردن نوه به قائم مقامی پدر یا مادر از متوفی است. به دیگر سخن، هرچه سهم الارث پدر یا مادر باشد، به نوه (نوه ها) می‌رسد.

طبقه دوم: اجداد پدری، اجداد مادری، خواهر و برادر و اولاد آن‌ها هرچه پایین‌تر رود.‌ اجداد در دسته اول، برادر و خواهر و فرزندان آنها در دسته دوم قرار می‌گیرند. اجداد و خواهر و برادر، هیچیک دیگری را از ارث محروم نمی‌کنند. برادر و خواهر در درجه اول و فرزندان و نوادگان آنها در درجات بعدی قرار می‌گیرند.

طبقه سوم: عمو، عمه، خاله، دایی، اولاد آنها هرچه پایین تر رود. در این طبقه عمو و عمه پدر و مادری (ابوینی) مانع ارث عمو و عمه پدری (ابی) می‌شوند. همچنین دایی و خاله پدر و مادری مانع ارث دایی و خاله پدری می‌شوند. هیچ یک از عمو و عمه ابوینی و ابی مانع ارث عمو و عمه امی (مادری) نمی‌شوند. در این طبقه، عمو و عمه و خاله و دایی در درجه اول، اولاد و نوادگان به ترتیب در درجات بعدی قرار می‌گیرند.

به طور کلی، هر شخصی در هر یک از طبقات سه‌گانه ارث در صورتی سهم می‌برد که مشمول موانع ارث نباشد. طبق قانون مدنی، موانع ارث شامل قتل عمدی مورث، ارث کافر از مسلمان، لعان زن و شوهر از یکدیگر و ولدالزنا می باشد.

وراثی که به فرض و به قرابت یا هر دو را از ترکه می‌برند

برخی وراث از مال مشاع ترکه، سهم معینی از آن را به موجب قانون می‌گیرند، به این اشخاص صاحبان فرض می‌گویند. فروض قانونی عبارتند از نصف، یک سوم، دو سوم، یک چهارم و یک هشتم ترکه. در مقررات ارث سهم هر یک از افراد فرض بر ذکر شده است.

اشخاصی که به فرض ارث می‌برند مادر و زوج و زوجه هستند، یعنی سهم الارث اشخاص مذکور در قانون مشخص شده است.‌ علاوه بر مادر، خویشاوندان مادری در طبقات دوم و سوم نیز به فرض می‌برند.

وراث طبقه دوم برخی به فرض و برخی به قرابت می‌برند. خویشاوندان اُمی (مادری) به فرض و خویشاوندان ابوینی و ابی (از پدر و مادر یکی و از پدر یکی) به قرابت می‌برند. برخی از ورثه سهم معینی از ماترک نمی‌برند لکن به واسطه قرابت و خویشاوندی که با متوفی دارند ارث می‌برند. به عبارتی برای این گروه سهم مشخصی در قانون تعیین نشده است.

برای تقسیم ارث طبق گواهی انحصار وراثت، ابتدا سهم صاحبان فرض پرداخت می‌شود، بقیه بین وراث صاحب قرابت تقسیم می‌گردد. ارث فرزند پسر فقط به قرابت است و هیچگاه به فرض نمی‌برد بعلاوه تمام وراث طبقه سوم که صرفاً به قرابت می‌برند.

برخی از وراث گاهی سهم معینی از ترکه را به فرض و در مواردی به قرابت می‌گیرند. پدر، دختر و دخترها در طبقه اول و خواهر‌های تنی یا ناتنی (ابوینی یا ابی) و خویشان مادری (کلاله امی) در طبقه دوم در این دسته هستند.

ارث پدر متوفی در طبقه اول از طبقات سه‌گانه، گاهی به فرض و گاهی به قرابت است. اگر متوفی فرزند داشته باشد، یک ششم، والا دوسوم به وی می‌رسد. چون در شرایطی به قرابت هم‌ می‌گیرد آنچه پس از تقسیم بماند با توجه به مقررات ارث، به پدر رد می‌شود. سهام مادر همیشه به فرض است. فرض مادر اگر متوفی دارای فرزند باشد، یک ششم ترکه و اگر فاقد فرزند باشد یک سوم از ماترک می‌باشد. مگر در مورد بند ب ماده ۸۹۲ قانون مدنی که در این صورت مادر از ارث بیش از یک ششم محروم می‌شود. مقاله حاجب مادر و شرایط آن را در اینجا کامل مطالعه نمایید.

فرزند پسر همیشه به قرابت می‌برد. ارث فرزند دختر در طبقه اول، گاهی به فرض و گاهی به قرابت است. اگر ورثه یک دختر باشد نصف ترکه را به فرض می‌برد. اگر دو دختر یا بیشتر باشند، دو سوم ماترک به فرض است. چنانچه متوفی دارای پسر و دختر باشد، فرزند دختر سهم معینی نمی‌گیرد. در این صورت به قرابت و به صورت دو به یک ترکه بینشان تقسیم می‌شود.

قواعد ارث طبقه اول

زمانی ارث قابل تقسیم است که دیون متوفی تادیه شده و تصفیه ترکه انجام‌ شده باشد. در غیر این‌صورت عمل حقوقی تقسیم غیر‌نافذ بوده و صحت آن نیازمند تنفیذ طلبکاران خواهد بود. پس از پرداخت دیون و اخراج وصیت از ماترک، نوبت به تقسیم ارث می‌رسد.

میراث متوفی ابتدا بین وراث طبقه اول از طبقات سه‌گانه تقسیم می‌شود. اگر در این طبقه هیچ وارثی نباشد، نوبت به بعدی می‌رسد (مواد ۹۰۶ تا ۹۱۵ قانون مدنی).

سهم الارث پدر و مادر و اولاد در طبقه اول

برای بررسی سهم‌الارث پدر و مادر و اولاد در طبقه اول از طبقات سه‌گانه ارث، چند حالت قابل تصور است.

حالت اول: وراث حین الفوت، پدر و مادر و یک دختر هستند. سهم پدر یک ششم، سهم مادر یک ششم و فرض دختر، نصف ترکه خواهد بود. بقیه ماترک بین همه به نسبت فرض آنها تقسیم می‌گردد مگر مادر حاجب داشته باشد که در این صورت چیزی از بقیه نمی‌برد.

حالت دوم: وراث حین الفوت طبقه اول، پدر یا مادر و یک دختر هستند. سهم پدر یا مادر یک‌ششم از ترکه و یک دختر نصف ترکه است و باقیمانده بین وراث مذکور به چهار قسمت تقسیم می شود. یک قسمت مال پدر یا مادر و سه قسمت دیگر به دختر رد می‌شود.‌ رد‌شدن مابقی، یعنی در سهم آن وارث قرار می‌گیرد.

در تقسیم دیگر، از ابتدا ترکه به چهار قسمت تقسیم می‌شود. یک قسمت متعلق به پدر یا مادر و سه قسمت دیگر به دختر تعلق می‌گیرد. در این حالت که پدر فوت شده و مادر زنده است، مادر حاجب ندارد.

حالت سوم: وراث زمان فوت طبقه اول، پدر و مادر و چند دختر باشند. هر یک از پدر و مادر یک‌ششم ترکه را به فرض و چند دختر دو‌سوم را به فرض می‌برند که به صورت مساوی بین دخترها تقسیم می‌گردد در این حالت مادر حاجب ندارد. در صورت عدم حاجب برای مادر، آنچه می‌ماند افزون بر یک‌ششم به وی رد می‌شود.

حالت چهارم: وراث زمان فوت، پدر یا مادر و چند دختر باشند. هر یک از پدر یا مادر یک‌ششم از ترکه را می‌برد و چند دختر دو‌سوم که به تساوی میانشان تقسیم می‌شود. باقیمانده یک ششم می‌ماند که رد می‌شود در اینجا به پنج قسمت تقسیم می‌شود. یک قسمت مال پدر یا مادر و چهار قسمت بقیه متعلق به دخترها که بینشان به تساوی تقسیم می‌گردد.

حالت پنجم: وراث حین الفوت طبقه اول، پدر و مادر یا یکی از آنها و یک پسر باشد. سهم الارث هر یک از پدر و مادر یک ششم  بقیه هر چه بماند به قرابت به پسر می‌رسد.

حالت ششم: وراث پدر و مادر یا یکی از آنها و چند پسر است که در این صورت هر یک از پدر و مادر یک ششم می‌برد و بقیه بین پسرها به تساوی تقسیم می‌شود.

حالت هفتم: وراث طبقه اول از طبقات سه‌گانه، پدر و مادر یا یکی از آنها به همراه دختر و پسر باشند. به هر یک از پدر و مادر یک‌ششم می‌رسد و بقیه به نسبت دو به یک بین پسر و دختر تقسیم می‌گردد. برای دیدن نحوه مهر و موم و تحریر ترکه کلیک نمایید.‌

ارث نوه در صورت فرزند یا عدم فرزند برای متوفی

اگر متوفی در زمان فوت، فرزند دختر و پسر نداشته باشد ولی نوه داشته باشد، نوه به قائم مقامی از پدر یا مادر خود که نسب وی به متوفی می‌رسد ارث می‌برد. بدین نحو که، نوه پسری دو برابر نوه دختری ارث می‌برد. در بین نوه‌ها، نوه پسر دو برابر نوه دختر ارث می‌برد خواهر نوه از دختر باشد یا پسر. در خصوص نتیجه و نبیره نیز این‌چنین است.

سهم‌الارث زوجین در طبقه اول

زوج یا زوجه متوفی به واسطه قرابت سببی در کنار سایر وراث طبقه اول از طبقات سه‌گانه ارث می‌برند. ۱- زوج در صورت نبود فرزند برای زوجه (متوفیه) نصف ترکه و در صورت وجود فرزند یک‌چهارم ترکه است. فرض ارث زوجه در صورت نبود فرزند برای زوج (متوفی) یک‌چهارم ماترک و اگر زوج به طور کلی از هر همسری اولاد داشته باشد یک‌هشتم می‌باشد.

۲- در صورتی که وراث، پدر و زوج باشند، زوج نصف ترکه را به فرض می‌برد و بقیه که نصف دیگر ترکه است به پدر متوفی می‌رسد. اگر وراث متوفی، مادر و زوجه باشند، مادر یک‌سوم از ترکه و زوج نصف ترکه را به فرض می‌برند. یک‌ششم باقیمانده ماترک به مادر رد می‌شود ولی زوج از باقیمانده چیزی نمی‌برد.

۳- در صورتی که وراث حین‌الفوت، پدر و مادر و زوج باشند، مادر یک‌سوم و زوج نصف ترکه را به فرض می‌برند و یک‌ششم باقیمانده به پدر متوفی به قرابت می‌رسد. در صورتی که وراث متوفی پدر و زوجه باشند، سهم الارث زوجه یک‌چهارم به فرض و سه‌چهارم باقیمانده را پدر به قرابت می‌برد.

۴- در صورتی که ورثه، مادر متوفی و زوجه باشند، مادر یک‌سوم و زوجه یک‌چهارم به فرض می‌برند و باقیمانده به مادر رد می‌شود ولی زوجه از باقیمانده چیزی نمی‌برد. در صورتی که وراث حین‌الفوت پدر و مادر و زوجه باشند، مادر یک‌سوم و زوجه یک‌چهارم به فرض می‌برند. باقیمانده به پدر متوفی به قرابت می‌رسد.

۵- اگر وراث حین‌الفوت طبقه اول از طبقات سه‌گانه، یک یا چند پسر به همراه زوج باشند، زوج یک‌چهارم به فرض و باقیمانده به پسر یا پسرها می‌رسد که در صورت تعدد، بینشان به تساوی تقسیم می‌شود. اگر وراث متوفی یک یا چند پسر و زوجه باشند، روجه یک هشتم ترکه را به فرض و باقیمانده به پسر یا پسرها می رسد.
۶- اگر وراث متوفی یک دختر و زوج باشند، دختر نصف ترکه و زوج یک‌چهارم را به فرض می‌برند. یک‌چهارم باقیمانده به دختر رد می‌شود و زوج از بقیه چیزی نمی‌برد. اگر وراث حین الفوت یک دختر و زوجه باشند، دختر نصف ترکه و زوجه یک هشتم را به فرض می برند. سه هشتم باقیمانده به دختر رد می شود و زوجه از بقیه چیزی نمی برد.

۷- اگر وراث متوفی چند دختر و زوج باشند، چند دختر دوسوم ترکه و زوج یک‌چهارم را به فرض می‌برند. یک‌دوازدهم باقیمانده به دخترها رد می‌شود که به تساوی بینشان تقسیم می‌شود لکن زوج از بقیه چیزی نمی‌برد. چنانچه وراث طبقه اول از طبقات سه‌گانه، چند دختر و زوجه باشند، چند دختر دوسوم ترکه و زوجه یک‌هشتم را به فرض می‌برند. بقیه به چند دختر رد می‌شود و زوجه چیزی از بقیه نمی‌برد.

۸- اگر وراث چند دختر و پسر و زوج باشند زوج یک‌چهارم از ترکه را به فرض و باقیمانده به نسبت دو به یک بین پسر و دختر تقسیم می‌شود.
اگر وراث حین‌الفوت چند پسر و دختر و زوجه باشند، زوجه یک‌هشتم را به فرض می‌برد باقیمانده بین پسر و دختر به نسبت دو به یک تقسیم می‌شود.

۹- در صورتی که وراث طبقه اول، پدر و مادر متوفی و یک یا چند پسر و زوج باشند، هر یک از پدر و مادر یک‌ششم از ترکه و زوج یک‌چهارم را به فرض می‌برند باقیمانده به پسر یا پسرها به تساوی تقسیم می‌شود.
در صورتی که وراث حین الفوت پدر یا مادر و پسر یا پسرها و زوج باشند، پدر یا مادر متوفی یک‌ششم ترکه و زوج یک چهارم را به فرض می‌برند. باقیمانده به پسر و پسرها به تساوی تقسیم می‌گردد.

۱۰- در صورتی که وراث، پدر و مادر و یک یا چند پسر و زوجه باشند، زوجه یک‌هشتم از ترکه را به فرض می‌برد. هر یک از پدر و مادر یک‌ششم و بقیه به یک یا چند پسر می‌رسد.
۱۱- چنانچه که وراث طبقه اول، پدر و مادر و یک دختر و زوج باشند، هر یک از پدر و مادر یک‌ششم و دختر نصف ترکه و زوج یک‌چهارم را به فرض می‌برند.
۱۲- در صورتی که وراث طبقه اول، پدر یا مادر و یک دختر و زوج باشند، پدر یا مادر یک‌ششم و دختر نصف ترکه و زوج یک‌چهارم ترکه را به فرض می‌برند. باقیمانده به پدر یا مادر و یک دختر به نسبت فرض و سهم آنها رد می‌شود زوج از بقیه چیزی نمی‌برد.
۱۳- در صورتی که وراث، پدر و مادر و یک دختر و زوجه باشند، زوجه یک‌هشتم از ترکه را به فرض می‌برد هر یک از پدر و مادر یک‌ششم از ترکه و دختر نصف ترکه را می‌برد.
۱۴- در صورتی که وراث طبقه اول، پدر و مادر و چند دختر و زوج باشند، هر یک از پدر و مادر متوفی یک‌ششم و چند دختر دو سوم و زوج یک‌چهارم ترکه را به فرض می‌برند.
۱۵- در صورتی که وراث پدر یا مادر و چند دختر و زوج باشند، پدر یا مادر یک‌ششم و چند دختر دو سوم و زوج یک‌چهارم را به فرض می‌برند.
۱۶- در صورتی که وراث طبقه اول از طبقات سه‌گانه، پدر و مادر و چند دختر و زوجه باشند، زوجه یک‌هشتم را به فرض می‌برد هر یک از پدر و مادر یک‌ششم و چند دختر دو‌سوم از ترکه را می‌برند.

۱۷- در صورتی که پدر و مادر و چند پسر و دختر و زوج باشند، هر یک از پدر و مادر یک‌ششم و زوج یک‌چهارم از ترکه را به فرض می‌برند. باقیمانده بین پسر و دختر به نسبت دو به یک تقسیم می‌شود (مواد ۹۱۳، ۹۲۷ و ۹۳۸ قانون مدنی).

قواعد ارث طبقه دوم

چنانچه هیچ‌کسی از طبقه اول از طبقات سه‌گانه ارث نباشد، برای تقسیم ترکه به سراغ طبقه دوم می‌رویم. در این طبقه، اجداد و جدات پدری و مادری متوفی، خواهر و برادر و اولاد آن‌ها هرچه پایین‌تر رود، می‌باشد (مواد ۹۱۶ تا ۹۲۷ قانون مدنی).

سهم‌الارث اجداد در طبقه دوم

طبق مقررات ارث قانون مدنی، اجداد، وراث دسته اول از طبقه دوم هستند که در کنار خواهر و برادر متوفی ارث می‌برند. اجداد و جدات به لحاظ خویشاوندی از سوی پدر یا مادر به دو گروه ابی (پدری) و امی (مادری) تقسیم می‌شوند.

پدر و مادر پدر متوفی تا هر چقدر بالاتر رود اجداد و جدات ابی هستند. پدر و مادر مادر متوفی تا هر چقدر بالاتر روند، اجداد و جدات مادری یا امی متوفی می‌باشند. اجداد دارای درجات هستند اجداد و جدات نزدیکتر به متوفی آنهایی که دورترند را از ارث محروم می‌کنند.

در صورتی که اجداد و جدات پدری و مادری طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث، با هم وجود داشته باشند، هیچ یک مانع ارث‌بردن دیگری نمی‌شوند. اجداد و جدات پدری یا ابی سهم‌الارث پدر متوفی و جدات مادری یا امی سهم‌الارث مادر متوفی را می‌برند. اگر پدری باشند به نسبت دو به یک ارث می‌برند. اگر مادری و امی باشند به تساوی سهم می‌برند.

جد و جده مادری همیشه به فرض ارث می‌برند و طبق قانون سهم آنها از ترکه معین است خواه تنها باشند یا متعدد، یک سوم ترکه ارث میبرند. دو‌سوم دیگر به پدری می‌رسد که به نسبت دو به یک میانشان تقسیم می‌شود.
اگر وارث، جد و جده ابی طبقه دوم باشند، تمام ترکه به قرابت و به نسبت دو به یک بینشان تقسیم می‌شود. اگر امی باشند تمام ترکه به صورت یک‌سوم به فرض و بقیه به رد و به تساوی بینشان تقسیم می‌شود.
اگر جد و جده ابی با امی باشند، یک‌سوم به امی و به تساوی تقسیم می‌شود و دو‌سوم به ابی به نسبت دو به یک تقسیم می‌گردد. در صورتی‌که جد یا جده ابی با جد یا جده امی باشند یک‌سوم به امی و دو‌سوم به ابی می‌رسد.

ارث برادر و خواهر

برادر و خواهر که از یک پدر و مادر یا از یک پدر یا از یک مادر متولد شده‌اند، در دسته دوم و درجه اول از طبقه دوم وراث قرار می‌گیرند. فرزندان آنها درجه دوم و فرزند فرزند آنها در درجه سوم از دسته دوم قرار می‌گیرند. با وجود درجه قبلی، هیچگاه درجه بعدی ارث نمی‌برد.

طبق قانون مدنی ایران، روابط نَسَبی برادر و خواهر در طبقه دوم، به سه دسته ابوینی (تنی) ابی (از پدر یکی) و امی (از مادر یکی) تقسیم می‌شوند. اگر ابوینی و ابی و امی هر سه با هم باشند ابوینی و امی ارث می‌برند و ابی از ارث محروم می‌شود. هیچ یک از خواهر و برادر (اِخوه) پدر و ابوینی و ابی نمی توانند خواهر و برادر امی را از ارث محروم کنند. برادر و خواهر پدر و مادری و پدری هیچگاه با هم ارث نمی‌برند در صورت وجود سه دسته، خواهر و برادر پدری از ارث محروم می‌شوند.

اگر چند وارث خواهر و برادر در طبقه دوم باشند،
در صورتی که وراث چند برادر ابوینی باشند، همه ترکه به قرابت به برادرها می‌رسد که میانشان به تساوی تقسیم می‌گردد. در صورتی که وراث چند خواهر ابوینی باشند، همه ترکه به صورت‌ دو‌سوم به فرض و بقیه به رد بین خواهرها به طور مساوی تقسیم می‌گردد.

در صورتی که وراث طبقه دوم، چند برادر ابی یا پدری باشند، تمام ترکه به قرابت به برادرها رسیده و به طور مساوی میانشان تقسیم می‌شود. اگر چند خواهر پدری باشند، تمام ترکه به صورت‌ دو‌سوم به فرض به آنها می‌رسد و بقیه به آنها رد می‌شود.
در صورتی‌که چند برادر مادری باشند، تمام ترکه را به صورت‌ یک‌سوم به فرض و بقیه به رد به ارث می‌برند.
در مواردی‌ که چند خواهر امی در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه باشند، تمام ترکه را به صورت یک‌سوم به فرض و بقیه را به رد به ارث می‌برند. اگر چند برادر و خواهر ابوینی یا پدر و مادری باشند، تمام ترکه به قرابت و به نسبت دو به یک بینشان تقسیم می‌شود.
اگر وراث چند برادر و خواهر ابی یا پدری باشند، تمام ترکه به قرابت و به نسبت دو به یک میانشان تقسیم می‌گردد.
چنانچه وراث طبقه دوم، چند برادر و خواهر امی یا مادری باشند، تمام ترکه به صورت‌ یک سوم به فرض و بقیه به رد و به صورت مساوی بینشان تقسیم می‌شود.
اگر متوفی برادر و خواهر ابوینی و ابی و امی با هم داشته باشد، در این صورت برادر و خواهر ابی از ارث محروم می‌شوند. اگر برادر و خواهر ابوینی نباشد ابی در کنار امی ارث می برد. بنابراین اگر وراث برادر و خواهر ابوینی و ابی باشند تمام ترکه به ابوینی می‌رسد. هیچ یک از برادر و خواهر ابوینی و ابی، برادر و خواهر امی (خویشان مادری) را از ارث محروم نمی‌کنند.

اگر وراث طبقه دوم، جد و جده ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی باشند، تمام ترکه به قرابت و به صورت‌ دو به یک به ایشان می‌رسد. چنانچه جد و جده امی و برادر و خواهر امی باشند تمام ترکه به صورت‌ یک‌سوم به فرض و بقیه به رد بینشان تقسیم می‌گردد.
اگر جد و جده امی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی باشند، یک‌سوم به اجداد امی خواه تنها خواه متعدد باشند می‌رسد و به تساوی تقسیم می‌شود و دو سوم باقیمانده به برادر و خواهر ابوینی یا ابی در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث می‌رسد که به نسبت دو به یک تقسیم می‌شود.
اگر وراث، اجداد و برادر و خواهر ابی و یک برادر یا خواهر امی باشند یک‌ششم به خویشاوند امی و بقیه به خویشاوندان ابوینی و ابی می‌رسد که به صورت دو به یک میانشان تقسیم می‌شود.
اگر اجداد و برادر و خواهر ابوینی یا ابی با اجداد امی و برادر و خواهر امی باشند، یک‌سوم ترکه به فرض (سهام معین در قانون مدنی) به خویشاوندان مادری به تساوی می‌رسد. دو سوم باقیمانده سهم خویشاوندان ابوینی و ابی است که به صورت دو به یک ذکور و اناث میانشان تقسیم می‌گردد.

در صورتی که وراث طبقه دوم، اجداد و برادر و خواهر امی و یک خواهر ابوینی یا ابی باشند، یک‌سوم ترکه به فرض به خویشاوند امی به تساوی می‌رسد و نصف ترکه به یک خواهر ابوینی یا ابی می‌رسد. بقیه ترکه به نسبت سهم وراث بینشان به رد تقسیم می‌گردد.
اگر اجداد امی با دو یا چند خواهر ابوینی یا ابی باشند، یک‌سوم ترکه به فرض به خویشاوندان امی و دو‌سوم به فرض به خواهران ابوینی یا ابی به صورت دو به یک می‌رسد.

در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث، برادرهای ابوینی همیشه به قرابت طبق قانون مدنی و سهم خواهرهای ابوینی یا ابی گاهی به فرض و گاهی به قرابت است. خواهر و برادرهای امی همیشه به فرض ارث می‌برند. به این صورت که اگر یک برادر یا خواهر مادری باشد، یک‌ششم و اگر متعدد باشند یک‌سوم ماترک را به فرض (سهام معین در قانون مدنی) می‌برند.

منظور از کَلاله در مبحث ارث قانون مدنی، برادر و خواهر متوفی است. اگر متوفی اجداد و فرزند برادر و خواهر داشته باشد، برادرزاده و خواهرزاده در کنار اجداد ارث برده و همان سهم پدر یا مادرشان را از ترکه می‌برند.

فرض یک وارث در طبقه دوم

اگر فقط یک وارث از قبیل جد یا جده یا خواهر یا برادر وجود داشته باشد، همه ترکه را می‌برد. با وجود حتی یک وارث در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث، طبقه سوم ارث نمی‌برند.
اگر وارث، جد پدری باشد تمام ترکه را می‌برد. اگر جد مادری باشد یک‌سوم به فرض و بقیه ترکه به قرابت به او رد می‌شود. چنانچه وارث جده پدری باشد، تمام ترکه را می‌برد. جده امی یک‌سوم ترکه را به فرض و بقیه به قرابت به او رد می‌شود.
اگر وارث در طبقه دوم، یک برادر پدر و مادری یا پدری باشد، تمام ترکه را به قرابت می‌برد. اگر مادری باشد یک‌ششم به فرض (سهم معین طبق قانون مدنی) و بقیه به قرابت به او رد می‌شود.
اگر وارث، یک خواهر ابوینی یا ابی باشد، نصف ترکه به فرض و بقیه به قرابت به او رد می‌شود. اگر خواهر امی باشد، یک‌ششم را به فرض و بقیه به قرابت به او رد می‌شود.

ارث فرزندان برادر و خواهر

اگر متوفی در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث، برادر و خواهر نداشته باشد، لکن فرزندان آنها باشند فرزندان به قائم مقامی پدر و مادرشان سهم می‌برند. اگر فرزند نباشد و نوه برادر و خواهر باشد، نوه ها به قائم مقامی پدر و مادرشان و برادر و خواهر متوفی می‌برند.

در تقسیم بین اولاد خواهر و برادر در طبقه دوم، اگر از برادر و خواهر ابوینی یا ابی باشند، فرزندان یا نوه هایشان به نسبت دو به یک می‌برند. اگر از برادر و خواهر امی باشند، سهم الارث به تساوی بین دختر و پسر تقسیم می‌شود. در مورد نواده برادر و خواهر، چنانچه فرزندان برادر و خواهر ابوینی باشند فرزند یا نوه ابی ارث نمی‌برد. هیچگاه ابوینی و ابی، امی را از ارث محروم نمی‌کنند.

ارث زوجین در طبقه دوم

زوج و زوجه کسانی هستند که به واسطه قرابت سببی از متوفی ارث می‌برند. هر یک در کنار وراث طبقه دوم فرض خود را می‌گیرد. به طور کلی، قبل از تقسیم ارث سایر وراث، طبق ماده ۹۲۷ قانون مدنی، سهم زوج و زوجه از ترکه کسر می‌شود. سهم زوج‌ یک‌دوم ترکه و سهم‌ زوجه یک‌چهارم است.

تقسیم ارث در طبقه دوم بیانگر اینست که زوجین متوفی فاقد اولاد در طبقه اول هستند. بنابراین فروض یک‌چهارم زوج و یک‌هشتم زوجه منتفی است.

قواعد ارث طبقه سوم

عموها، عمه ها، دائی ها، خاله های متوفی و فرزندان آنها در دسته اول طبقه سوم قرار دارند. عمو و عمه و دائی و خاله پدر و مادر متوفی در رتبه دوم و هرچقدر بالاتر رود در رتبه های بعدی قرار می‌گیرند. در صورتی که عمو و عمه و خاله و دایی که درجه اول طبقه سوم از طبقات سه‌گانه ارث هستند وجود نداشته باشند. فرزندان آنها که درجه دوم هستند و در صورت نبود فرزندان، نوه ها در درجه سوم ارث می‌برند (مواد ۹۲۸ تا ۹۳۹ قانون مدنی).

سهم الارث عمو و عمه و دائی و خاله در طبقه سوم

در صورتی که وراث چند عموی ابوینی یا ابی یا امی باشند، تمام ترکه بینشان به تساوی تقسیم می‌شود.
درصورتی که چند عمه ابوینی یا ابی یا امی باشند تمام ترکه به تساوی تقسیم می‌شود. در صورتی که چند عمو و عمه ابوینی یا ابی باشند، تمام ترکه به قرابت و به صورت دو به یک تقسیم می‌شود.
اگر وراث چند عمو و عمه امی یا مادری باشند، تمام ترکه به قرابت و به صورت دو به یک تقسیم می‌شود. اگر وراث چند عمو و عمه ابوینی و ابی و امی باشند، خویشان ابوینی مانع ارث بردن خویشان ابی می‌شوند. خویشان ابی (از پدر یکی) وقتی ارث می‌برند که از ابوینی (تنی) کسی نباشد.
در صورتی که وراث طبقه سوم از طبقات سه‌گانه ارث، عمو و عمه ابوینی یا ابی با یک عمو یا عمه امی باشند، خویشاوند مادری یک‌ششم ترکه و خویشاوندان پدری بقیه را به صورت دو به یک ذکور و اناث می‌برند.
در صورتی که چند عمو و عمه پدری با چند عمو و عمه مادری باشند، خویشان مادری یک‌سوم ار ترکه را به تساوی و خویشان پدری بقیه را به نسبت دو به یک می‌برند. اگر وراث چند دائی یا چند خاله ابوینی یا ابی یا امی باشند تمام ترکه به تساوی بین دائی ها یا خاله ها تقسیم می شود.
اگر در طبقه سوم، چند دائی و خاله ابوینی یا ابی یا امی باشند، تمام ترکه به صورت‌ یک‌سوم به فرض و بقیه به رد بینشان به تساوی تقسیم می‌شود. در تقسیم سهم‌الارث خویشان مادری، بین مرد و زن تفاوتی نیست.
اگر وراث طبقه سوم، یک یا چند عمو و عمه و یک یا چند دائی و خاله باشند، یک‌سوم ترکه به فرض (سهم‌الارث معین در قانون مدنی) به دائی و خاله که به تساوی تقسیم می‌شود یا به یک دائی یا یک خاله می‌رسد و بقیه به قرابت به عمو و عمه می‌رسد.

هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی (مادری) باشند، ترکه میانشان بالسویه تقسیم می‌شود. در صورتی که همه ابوینی یا ابی باشند سهام مرد دو برابر زن خواهد بود.

ارث پسرعموی تنی و عموی ناتنی

در مواردی که در طبقه سوم‌ از طبقات سه‌گانه ارث، عمو، عمه، دائی و خاله وجود داشته باشند، اولاد آنها ارث نمی‌برند. لکن یک استثنا وجود دارد. طبق ماده ۹۳۶ قانون مدنی، اگر وراث متوفی فقط یک پسرعموی ابوینی و یک عموی ابی باشند، در این صورت پسرعمو، عمو را از ارث محروم می کند.

ارث فرزندان عمو و عمه و دائی و خاله

بر اساس مقررات قانون مدنی، چنانچه متوفی در طبقه سوم از طبقات سه‌گانه ارث، عمو، عمه، دائی و خاله نداشته باشد، فرزندان هر یک از آنها به قائم مقامی پدر و مادرشان ارث می‌برند. اولاد در صورتی ارث می‌برد که پدر یا مادرشان در زمان فوت متوفی زنده بوده‌اند و بعد فوت کرده باشند. در صورت وجود پدر یا مادر، فرزند ارث نمی‌برد.

سهم‌الارث هر یک از زوجین در طبقه سوم

زوج و زوجه به واسطه قرابت سببی با متوفی از او ارث می‌برند. طبق ماده ۹۳۸ قانون مدنی، چنانچه هر یک از زوجین در کنار وراث طبقه سوم قرار بگیرند، یعنی در دو طبقه قبل هیچ وارثی نیست و اولادی برای متوفی وجود ندارد. در این صورت، زوج نصف و زوجه یک چهارم از اصل ترکه را به فرض می‌برد.

فرض یک وارث در طبقه سوم

اگر وارث در طبقه سوم از طبقات سه‌گانه ارث، یک عمو یا یک عمه باشد تمام ترکه به او می‌رسد. در صورتی که یک دایی باشد، تمام ترکه به صورت‌ یک‌سوم را به فرض می‌گیرد و بقیه به او رد می‌شود یعنی در سهم‌الارث وی قرار می‌گیرد.

چنانچه فقط یک خاله در طبقه سوم باشد، تمام ترکه به صورت یک‌سوم به فرض و بقیه به وی رد می‌شود. اگر وارث منحصر به یکی از فرزندان باشد تمام ترکه را می‌برد.

مقررات نقص یا زیاده در ترکه

در قانون مدنی موارد کم آمدن یا زیاد آمدن ماترک پس از تقسیم پیش‌بینی شده است. در طبقه دوم ارث وقتی نقص در ترکه به وجود می‌آید که زوج یا زوجه در کنار سایر وراث باشند. نقص به این‌ صورت است که با تقسیم اموال بین وراث، ترکه برای وراث قرابت‌بر کم می‌آید. چرا که وراث فرض‌بر ابتدا سهم خود را از اصل ترکه برداشت می‌کنند بعد نوبت قرابت‌بر مانند فرزند پسر می‌رسد.

به همین جهت نقص ترکه بر سهم خویشاوندان پدری وارد می‌شود. زوج یا زوجه و خویشان مادری (کلاله امی) وراث فرض‌بر هستند. نقص در ترکه وقتی ایجاد می‌شود که ترکه برای پرداخت تمام سهام کافی نباشد. زوج، زوجه و خویشان مادری سهم خود را از اصل ترکه می‌برند و چیزی از سهم آنها کم نمی‌شود. اگر نقصی باشد به سهام خویشان پدری وارد شده و از آن برداشت می‌شود.
اگر وراث طبقات سه‌گانه ارث، چند عمو و عمه و چند خاله و دایی به همراه زوج باشند، سهم خویشان مادری یک‌سوم ترکه است که به تساوی تقسیم می‌شود. دو‌سوم بقیه سهم خویشان پدری است و به صورت دو به یک تقسیم می‌شود. سهم زوج یک دوم ترکه است که با محاسبه، سهم زوج کم می‌آید. برای جبران تا میزان برطرف شدن، نقص از سهام خویشان پدری برداشته می‌شود.

اگر بعد از تقسیم، در ماترک زیاده بیاید، به وارث قرابت‌بر می‌رسد. اگر در طبقه اول قرابت‌بر نباشد، زیاده بین صاحبان فرض تقسیم می‌شود. در این صورت به زوج و زوجه مطلقا و به مادر حاجب‌دار زیاده نمی‌رسد.

سخن پایانی

طبق مقررات آمره ارث که با نظم عمومی ارتباط تنگاتنگ دارند و می‌بایست عیناً رعایت شوند، طبقات سه‌گانه ارث تعریف شده‌اند. طبق قانون مدنی، تا زمانی که وارثی ولو یکنفر هرچند دور به متوفی در طبقه قبلی باشد، به اشخاص طبقه بعدی هیچ ارثی نمی‌رسد. تقسیم ارث و انجام امور مربوط به ارثیه، نیازمند اشراف و تسلط کامل بر مقررات ارث می‌باشد لذا مستلزم اینست که به وکیل متخصص ارث مراجعه شود. جهت اخذ مشاوره در امور ارث و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

                  دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات متداول

۱- نحوه ارث‌بردن وارث خنثی چگونه است؟

طبق ماده ۹۳۹ قانون مدنی، اگر علامت مرد بودن شخص خنثی غالب باشد، سهم‌الارث یک پسر از طبقه خود را می‌برد. اگر علامت زن بودن غالب باشد، سهم‌الارث یک دختر از طبقه خود را می‌برد. چنانچه هیچیک از علامات غالب نباشد، نصف مجموع سهام پسر و دختر از طبقه خود را می‌گیرد.

۲- خاله پدر متوفی در چه صورت ارث می‌برد؟

وقتی هیچیک از عمو، عمه، دائی، خاله و فرزندان آنها در طبقه سوم از طبقات سه‌گانه ارث نباشند، در این صورت خاله پدر متوفی ارث می‌برد.

۳- با وجود نقص در ترکه پس از تقسیم بین وراث، آیا عمو ناتنی ارث می‌برد؟

در این صورت به نسبت میزان نقص، از سهم الارث خویشان پدری از جمله عموی پدری برداشته می‌شود.

۴- آیا به زوجه موقت ارث تعلق می‌گیرد؟

مقررات ارث صرفاً در مورد زوجه دائمی لازم الرعایه است. زوجه منقطعه حتی اگر توافق هم شده باشند ارثی نمی‌برد.

۵- آیا پیش از فوت، شخص می تواند اموالش را به تساوی بین فرزندانش تقسیم کند؟

قواعد ارث آمره بوده و تراضی بر خلاف آن باطل است. بنابراین شخص قبل از فوت نمی تواند تقسیم به تساوی نماید.

۶- اگر وراث، چند خواهر ناتنی مادری باشند تقسیم به چه صورت است؟

خواهر ناتنی مادری، کلاله امی محسوب می شود. یک‌سوم ترکه به فرض و بقیه به رد و به تساوی بینشان تقسیم می‌شود.

۷- اگر وارث فقط مادر بزرگ پدری باشد تقسیم چطور انچام‌ می‌شود؟ 

در طبقه دوم از طبقات سه‌گانه ارث، در این موارد همه ترکه به قرابت به مادر بزرگ پدری می‌رسد.