جرم خیانت در امانت و شرح کامل آن

 

جرم خیانت در امانت وقتی واقع می شود که کسی مال منقول، غیر منقول، نوشته یا سند تجاری و امثال آن را به دیگری به قصد امانت بسپرد مبنی بر اینکه آن را مسترد کند یا به مصرف معینی برساند.

لکن امین آن را مسترد نکند یا برخلاف مقصود امانتگذار مصرف کند و موجب ورود ضرر به مالک یا متصرف قانونی گردد.

در ادامه وکیل کیفری تهران به طور کاربردی جرم خیانت در امانت، ارکان تشکیل دهنده آن، خصوصیات جرم و نحوه مطالبه خسارات وارده به زیان دیده را بیان می کند.

همچنین شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

جرم خیانت در امانت چیست؟

جرم‌ خیانت در امانت از جرائم علیه اموال و مالکیت است. موضوع جرم اموال منقول، غیرمنقول، اسناد تجاری، نوشته، سند، عقد اجاره ، عقد رهن و امثال آن می باشد. برای تحقق جرم، اقدامات امین باید به ضرر امانتگذار منتهی شود. اتلاف یا مفقود کردن مال امانی درست است منفعتی برای خائن ندارد لکن موجب وقوع جرم می شود.

قبل از وقوع جرم می بایست رابطه امانی بین امانتگذار (مالک) و امین (خائن) وجود داشته باشد. رابطه امانی به موجب قرارداد یا قانون یا عرف و عادت است.

گاهی، امانت مقصود بالذات عقد است عقد ودیعه از این نوع است. به موجب آن امانتگذار مالی صرفاً جهت نگهداری به امین می سپرد.

در غالب عقود امانت مقصود بالعرض است. به این معنا که قصد اصلی طرفین چیز دیگری است اما همراه با نگهداری از مال و استرداد آن می باشد مانند اجاره، عاریه، مزارعه، رهن، وکالت و امثال آن.

در بیع، قرض و هبه چون رابطه امانی بین طرفین ایجاد نمی شود تصرف در نتیجه این عقود خیانت در امانت نیست.

استفاده غیر قانونی از اموال افراد یا اشخاص خصوصی و غیر دولتی تحت عنوان خیانت در امانت تحت تعقیب قرار می گیرد. از سوی دیگر، سوء استفاده از اموال دولتی حسب مورد تحت عناوین اختلاس یا تصرف غیر قانونی در اموال دولتی قابل پیگرد می باشد.

شرایط تحقق جرم خیانت در امانت

۱- وجود رابطه امانی قبلی بین امانتگذار و امین
۲- سپردن و تسلیم مال از سوی مالک یا کسی که از سوی مالک اذن دارد به امین
۳- بنا بر این باشد مال مورد امانت مسترد شود یا به مصرف معینی برسد.
۴- استعمال، تلف، تصاحب یا مفقود نمودن مال مورد امانت از سوی امین
۵- اعمال مذکور به ضرر مالک یا متصرف قانونی مال صورت گرفته باشد.

امانت قراردادی

اولین شرط تحقق جرم خیانت در امانت وجود رابطه امانی بین طرفین است که با تسلیم مال از سوی مالک به امین صورت می گیرد. در این جرم منظور از تسلیم این است که مال مسترد شود یا به مصرف معینی رسانده شود.

امانتگذار باید اهلیت سپردن مال را داشته باشد. بنابراین اگر شخصی صغیر یا محجور مال را تسلیم کند رابطه امانی بین طرفین صورت نگرفته است. لکن دلیل عدم وقوع جرم در صورت تحقق سایر شرایط نمی باشد و در این حالت هم جرم خیانت در امانت شکل می گیرد.

تسلیم و سپردن مال باید به طور موقتی باشد. چرا که اگر دائمی باشد تبدیل به تصرف مالکانه می شود در نتیجه جرمی واقع نمی شود.

امانت عرفی

برای صدق عنوان خیانت در امانت کافی است که مال به نحوی از انحاء در اختیار امین قرار گیرد یا تحت استیلای او درآید. بنابراین مثلاً هرگاه انبار برنجی بین متهم و شاکی مشترک بوده، همین قدر که کلید در دست متهم باشد، مشارالیه عرفاً امین محسوب می شود و تصاحب کردن برنج متعلق به شاکی، موجود در انبار مشترک به وسیله فروختن آن جرم خیانت در امانت خواهد بود (رای شماره ۱۱۱ – ۱۳۲۴/۷/۱۶ شعبه ۲ دیوان عالی کشور).

بیشتر بدانید:

جرم کلاهبرداری، ارکان و مجازات آن

طبق رای دیوان مالی که به طور عرفی به دیگری سپرده شود اگر هر یک از عناصر مادی جرم چون تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن واقع شود جرم محقق می شود.

امانت قانونی

نماینده قانونی، قضایی و قراردادی سه نوع نمایندگی است که اولی به حکم قانون دومی با حکم دادگاه و سومی در نتیجه قرارداد بین طرفین واقع می شوند. ولی قهری نماینده قانونی است. قیم و امین ماینده قضایی و وکیل نماینده قراردادی محسوب می شوند.

ولی نسبت به اموال صغیر امین است. قیم نسبت به اموال محجور و امین نسبت به اموال غائب مفقودالاثر، جنین یا فردی که به لحاظ کهولت سن برای اداره اموال نیاز به امین دارد و وکیل نسبت به موکل مسئولیتشان امانی است.

کار با اجرت و بدون اجرت

مقصود از کار با اجرت یا بی اجرت آن است که ممکن است مالی که باید به مصرف معین برسد یا مسترد شود در ازای اجرت باشد مانند قراردادهای پیمانکاری و حمل و نقل.

ممکن است اجرتی نداشته باشد مانند اینکه شخصی موبایل دوستش را به این عنوان که آن را مجانی تعمیر کند از وی بگیرد ولی آن را تصاحب کند در این صورت مرتکب جرم خیانت در امانت شده است خواه قراردادی بین طرفین وجود داشته باشد یا خیر. لکن مال باید به نحوی از انحاء در اختیار یا تحت استیلای امین قرار بگیرد.

بیشتر بدانید:

مراحل شکایت و تعقیب کیفری تا صدور حکم

خصوصیات جرم خیانت در امانت

▪︎ جرمی قابل گذشت است. بنابراین با گذشت شاکی خصوصی قرار موقوفی تعقیب صادر و پرونده مختومه می شود.
▪︎ جرمی مقید است. برای تحقق جرم حصول نتیجه که ورود ضرر به امانتگذار است، ضروریست.
▪︎ جرمی آنی است. بنابراین با وقوع هر یک از افعال تصاحب، استعمال، تلف و مفقودی یا انکار مال و عدم استرداد آن جرم واقع می شود.
▪︎ جرمی عمدی است.
▪︎ شروع به جرم- جرم خیانت در امانت درجه ۶ است. از آنجا که شروع به جرم در جرائم درجه ۱ تا ۵ جرم است لذا شروع به جرم ندارد.
▪︎ مرور زمان- در جرائم قابل گذشت مرور زمان یکسال از تاریخ وقوع جرم یا یکسال از تاریخ اطلاع از جرم یا دسترسی به شکایت می باشد. شاکی باید عدم اطلاع از وقوع جرم یا عدم امکان شکایت را ثابت کند.
▪︎ جرمی قابل تعلیق است. تعلیق مجازات یا در مرحله صدور حکم است یا در مرحله اجرای حکم پس از سپری شدن یک سوم مجازات اعمال می شود.
▪︎ اگر مجازات مقرر قانونی کافی نباشد، ︎دادگاه می تواند حداکثر به مدت دو سال، محکوم علیه را به مجازات تکمیلی محکوم نماید.
▪︎ مجازات تبعی ندارد.
▪︎ در صورت ندامت مرتکب و احراز اصلاح وی توسط دادگاه، مجازات ساقط می شود.

تاریخ وقوع جرم

اگر مال امانی تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود شده باشد، تاریخ وقوع جرم تحقق هر یک از این موارد که در ماده ۶۷۴ ذکر شده می باشد. در غیر اين صورت، اگر عین مال امانی موجود باشد تاریخ جرم از تاریخ اظهارنامه استرداد و انکار آن یا عدم استرداد از سوی امین می باشد. در این صورت رفتار امین از نوع ترک فعل بوده و موجب تحقق جرم است.

رکن قانونی جرم خیانت در امانت

ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای و‌کالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.

بیشتر بدانید:

تعلیق مجازات و شرایط صدور آن

رکن مادی

رکن مادی در هر جرم مهم ترین عنصر آن می باشد. برای تحقق عنصر مادی جرم خیانت در امانت بایستی رابطه حقوقی قبلی بین مالک و امین وجود داشته باشد و به موجب این رابطه، مالک یا شخصی که از سوی مالک اذن دارد مال را به امین بسپرد.

عمل سپردن جهت تحقق عنصر مادی جرم ضروری است. بنابراین چنانچه کسی خارج از رابطه امانی مال را به نفع خود تصرف کند جرم خیانت در امانت محقق نمی شود. مصادیق مذکور در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی تمثیلی هستند و علاوه بر آنها شامل هر قراردادی بین طرفین که در آن گیرنده مال به نوعی متعهد به حفاظت از مال است، می شود.

نگهداری از مال و به مصرف معین رساندن و استرداد آن در پاره ای مواقع به صورت شرط صریح یا شرط ضمنی و پنهان بر عهده طرف مقابل قرار می گیرد. در نتیجه مسئولیت حفاظت متعارف از مال و استرداد آن بنا بر شرایط مقرر بین طرفین وجود دارد.

ارکان مادی جرم خیانت در امانت شامل استعمال‌، تصاحب، تلف و مفقود کردن است که با فعل مثبت صورت می پذیرد.

استعمال کردن

استعمال به معنی عمل کردن و به کار بردن است. اگر بنا باشد مال امانی به مصرف معینی برسد لکن برخلاف آن به جهت دیگری به کار بسته شود عنصر مادی جرم خیانت در امانت محقق می شود. به عبارتی استعمال، به بکار بردن مال در هدفی غیر از هدف امانتگذار گفته می شود.

تصاحب کردن

تصاحب به معنی صاحب و مالک شدن است. همچنین به معنای تصرف مالکانه امین بر مورد امانت است. با مطالبه مال امانی توسط مالک و انکار آن از سوی امین تصاحب صورت گرفته و خیانت در امانت شکل می گیرد. هبه یا فروش مال به دیگری بدون استرداد مبلغ حاصل از فروش بیانگر تصاحب کردن است.

تلف کردن

تلف به معنی از بین رفتن، ویرانی و نابودی مال است. تلف مال امانی ممکن است به صورت کلی باشد یا جزئی در هر حال جرم خیانت در امانت واقع می شود. چنانچه در اثر قوه قاهره مال امانی از بین برود، بدون اینکه امین کوتاهی یا قصوری نسبت به مال کرده باشد، مسئولیتی نخواهد داشت. در هر حال سوء نیت امین و قصد ضرر باید احراز شود.

مفقود کردن

مفقودکردن یعنی گم کردن و ناپدید شدن مال است. به عبارتی امین با قصد وارد نمودن ضرر به مالک یا متصرف قانونی مال را مفقود کند. اما چنانچه بدون اراده امین مال گم شود جرمی واقع نشده است.

رکن معنوی یا روانی

پس از مطابقت یافتن رفتار مجرمانه خیانت در امانت با رکن مادی و قانونی نوبت به رکن معنوی جرم می رسد. عنصر معنوی شامل سوء نیت عام و سوء نیت خاص است.

سوء نیت عام به علم و قصد مجرمانه مرتکب گفته می شود. علم به اینکه مال نزد وی امانت است و بایستی مسترد یا به مصرف معینی برسد. قصد مجرمانه عبارت از قصد تصاحب، قصد استعمال، قصد تلف و قصد مفقود کردن مال است. بدون علم یا قصد ارتکاب جرم عنصر معنوی مخدوش بوده و جرم ثابت نمی شود.

سوء نیت خاص به قصد ورود ضرر به مالک یا متصرف قانونی گفته می شود. همین که امین قصد تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن مال امانی را داشته باشد به این معناست که قصد ضرر به امانتگذار را دارد. به نوعی سوء نیت خاص در عام مستتر و پنهان است.

رکن سپردن مال

سپردن مال از سوی امانتگذار یا نماینده قانونی وی یا کسی که از سوی مالک اذن دارد به امین (خائن) شرط ضروری تحقق جرم خیانت در امانت می باشد. با طرح شکایت، دادگاه پیش از هر چیز به بررسی فعل سپردن می پردازد.

اگر آن را احراز نماید وارد مراحل بعدی رسیدگی می شود. در این مواقع شاکی باید ثابت کند مال را به صورت امانت و با قصد استرداد یا رساندن به مصرف معین به متهم سپرده است و نامبرده وجود آن را نزد خود انکار کند یا حسب مورد آن را استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نموده باشد.

مجازات جرم

تا پیش از اصلاحات قانون مجازات اسلامی در سال ۱۳۹۹ مجازات جرم خیانت در امانت ۶ ماه تا ۳ سال حبس تعزیری بود. پس از اصلاحات صورت گرفته مجازات آن به نصف تقلیل یافت. در حال حاضر مجازات جرم سه ماه تا یکسال و نیم حبس تعزیری می باشد.

بیشتر بدانید:

جهات تخفیف مجازات – نکات کاربردی

رکن ضرر

برای وقوع جرم خیانت در امانت قصد ورود ضرر به امانتگذار ضروری است. ضرر ممکن است بالقوه باشد یعنی هنوز به مرحله فعلیت نرسیده یا بالفعل باشد. وجود هر یک جهت شکل گیری جرم کافی است.

ضرری مقصود نظر است که: ۱- مسلّم باشد ۲- مستقیم باشد ۳- مشروع باشد بنابراین اگر مال مورد امانت مسروقه باشد و امین آن را به جای امانتگذار به پلیس تحویل دهد جرمی واقع نشده است و اینکه بین عمل خائن و ضرری که به‌ مالک وارد شده رابطه سببیت وجود داشته باشد.

ضرر و زیان ناشی از جرم

هر جرمی دارای دو جنبه عمومی و خصوصی است. جنبه عمومی از نظر اخلال در امنیت و نظم جامعه و جنبه خصوصی به لحاظ خسارت و ضرر و زیان مدعی خصوصی است.

در جرائم سرقت، کلاهبرداری و اختلاس دادگاه ضمن صدور حکم، خسارت وارده به مدعی خصوصی را تحت عنوان رد مال تعیین و مرتکب را به آن محکوم می کند. در برخی دیگر مانند جرم خیانت در امانت رد مال وجود ندارد.

در این صورت شاکی خصوصی می بایست برای جبران ضرر و زیان ناشی از جرم دادخواست تقدیم نماید. شاکی می تواند دادخواست مطالبه ضرر و زیان را پس از صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارائه دهد یا دادخواست مستقل خسارت در دادگاه حقوقی ثبت نماید.

بیشتر بدانید:

مطالبه خسارت غیر قراردادی

اختلاف مالی میان مالک و امین و عدم وقوع جرم خیانت در امانت

ممکن است مالی بابت نگهداری به امین سپرده شده باشد و در قبال آن حق الزحمه تعیین گردد. اگر مالک دستمزد امین را پرداخت نکند و امین به این دلیل مال را مسترد ننماید و عنصر معنوی مخدوش باشد جرم خیانت در امانت واقع نشده است.

زیرا قصد ضرر به مالک با سوء نیت همراه نیست. همچنین چنانچه بعد از ایجاد رابطه امانی به طریقی مال تحت مالکیت امین قرار گرفته باشد جرم منتفی است.

در حقوق ایران با عقد کتبی یا شفاهی (معاطات) مالکیت منتقل می شود. امین می تواند با اثبات وقوع عقد و با ارائه دلیل، مالکیت خود بر مال امانی را ثابت نماید.

چک تضمینی در جرم خیانت در امانت

◇ اسناد تجاری صرفاً وسیله پرداخت هستند و مال محسوب نمی شوند و عقود ضمانی امانت ایجاد نمی کنند و امانت قانونی و شرعی مورد حمایت کیفری قانون گذار نیست و چه بسا از عنصر امانت در عرف این است که هر موقع مورد امانت از امین مطالبه شود قابل استرداد باشد در حالی که در این مورد چک تضمینی قبل از اجرای مرّ تعهد قابل مطالبه و استرداد نیست و مراجع کیفری صلاحیت بررسی حسن انجام کار یا اجرای تعهد را ندارد و موضوع بایستی از سوی مراجع حقوقی پیگیری شود لذا وقوع جرم قابل تصور نیست ، نظریه اتفاقی قضات خواف بر این است که با توجه به اینکه چک تضمینی پس از اجرای تعهدات در ید دارنده امانت تلقی می شود لذا در صورت اقدام مالکانه بر روی چک تضمینی موضوع خیانت در امانت محسوب می شود (نظر اتفاقی قضات نشست قضایی استان خراسان رضوی شهر خواف مورخ ۱۳۹۸/۲/۱۶)

بیشتر بدانید:

انواع قرارهای نهایی دادسرا

نمونه آرای قضایی

◇ تحقق جرم خیانت در امانت منوط به مطالبه صاحب حق و اقدام قانونی از قبیل ارسال اظهارنامه و غیره در جهت استرداد می باشد.
(دادنامه ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۲۷۰۰۱۸۲ – ۹۲/۲/۱۶ شعبه ۲۷ دادگاه تجدیدنظر تهران)
◇ شراکت مدنی متهم در موضوع اتهام، مانع از تحقق بزه خیانت در امانت است.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۳۴۰۱۲۲۹ – ۹۳/۹/۱۵ شعبه ۳۴ دادگاه تجدیدنظر تهران)
◇ صرف تصریح به واژه امانت بدون تصریح به جهت آن موجب احراز رابطه امانی نیست.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۰۹۰۰۶۷۱ – ۹۳/۶/۹ شعبه ۹ دادگاه تجدیدنظر تهران)
◇ در بزه خیانت در امانت محلی که امانت می بایست در آنجا به صاحب آن بازگردانده شود،محل وقوع جرم است.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۸۵۸۵۲۳۰۰۳۱۲ – ۹۴/۱/۱۸ شعبه ۳۷ دیوان عالی کشور)
◇ جعل سند به عنوان مقدمه بزه خیانت در امانت مجازات مستقل ندارد.
(دادنامه ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۴۱۰۱۳۳۱ – ۹۳/۱۰/۲۷ شعبه ۴۱ دادگاه تجدیدنظر تهران)

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

سوالات متداول

۱- آیا در جرم خیانت در امانت صدور قرار بازداشت موقت مجاز است؟

صدور قرار بازداشت موقت مجاز نیست.

۲- دادگاه چه موقع به ضرر و زیان شاکی رسیدگی می کند؟

اگر خسارت وارده توسط شاکی مطالبه شده باشد دادگاه ضمن رسیدگی به دعوای کیفری به امر حقوقی نیز رسیدگی و تواماً مورد حکم واقع می شود.

۳- آیا شاکی می تواند در دادسرا درخواست تامین خواسته نماید؟

شاکی می تواند ضمن شکوائیه یا بعد از آن جهت توقیف اموال متهم درخواست تامین خواسته نماید. در این صورت با وجود دلایل قابل قبول، بدون تودیع خسارت احتمالی قرار تامین خواسته صادر می شود.