تعدد و تکرار جرم – فرمول مجازات

تعدد و تکرار جرم، عوامل تشدید مجازات محسوب می‌شوند.‌ هرگاه رفتار ارتکابی دارای عناوین متعدد مجرمانه باشد یا دارای آثار مجرمانه متعدد باشد بعلاوه هیچ کدام از رفتارها منجر به صدور حکم قطعی نشده باشد به موجب قانون مجازات اسلامی از موجبات تعدد جرم است. در تکرار جرم، بعد از صدور حکم قطعی، محکوم مجددا مرتکب همان جرم می‌شود.

در ادامه وکیل کیفری تعدد مادی و معنوی جرم، آثار، فرمول و نحوه محاسبه مجازات و همچنین موارد و شروط تحقق تکرار جرم را بیان و در انتها قانون هر یک آورده می‌شود. ضمن اینکه شما می‌توانید برای وکالت، مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما تماس بگیرید.

تعدد مادی جرم

منظور از تعدد مادی یا واقعی جرم آن است که شخص رفتارهای مجرمانه متعدد مرتکب شود.‌ در این صورت تعدد جرم از موجبات تعدد مجازات می‌باشد. کسی که مرتکب جرایم تخریب و کلاهبرداری شود مرتکب تعدد مادی جرم شده است. قواعد و فرمول تعدد مادی جرم در ماده ۱۳۴ قانون جدید مجازات اسلامی اصلاحی ۱۳۹۹ به شرح زیر بیان شده است. مجازات های تعزیری و درجه بندی آنها در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ذکر شده اند.

۱- هرگاه جرائم ارتکابی مختلف نباشد، فقط یک مجازات تعیین می‌شود و در این صورت، دادگاه می‌تواند مطابق ضوابط مقرر در این ماده که برای تعدّد جرائم مختلف ذکر شده، مجازات را تشدید کند.

۲- در مورد جرائم مختلف، هرگاه جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، حداقل مجازات هر یک از آن جرائم بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات مقرر قانونی است.

۳- چنانچه جرائم ارتکابی مختلف، بیش از سه جرم باشد، مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. در این صورت دادگاه می‌تواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی تا یک چهارم آن تعیین کند.

۴- در مواردی که مجازات قانونی جرم حداقل نداشته باشد و ثابت باشد. اگر جرایم ارتکابی تا سه جرم باشند. دادگاه می تواند تا یک ششم به اصل آن اضافه کند. اگر جرائم ارتکابی بیش از سه جرم باشد. دادگاه می تواند تا یک چهارم به اصل مجازات اضافه نماید.

۵- مجازات های تعزیری درجه ۷ و ۸ با یکدیگر جمع نمی شوند. بلکه طبق بندهای الف، ب، پ ماده ۱۳۴ عمل و مجازات اشد در مورد آنها اجرا می شود. مجازات های درجه ۷ و ۸، نه با مجازات درجه ۶ و بالاتر جمع می شوند.‌ نه سبب تشدید مجازات های درجه ۶ و بالاتر می شوند.‌

۶- در هر یک از موارد فوق فقط مجازات اشد مندرج در دادنامه اجرا می شود.‌ اگر مجازات اشد به هر دلیلی از جمله تقلیل، تبدیل، شمول مرور زمان، گذشت شاکی یا نسخ قانونی شود. مجازات اشد بعدی اجرا می شود. در این صورت مدت مجازات اجرا شده قبلی در اجرای مجازات اشد بعدی محاسبه می گردد.‌ آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات و عفو در حکم اجرا هستند.

اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره ۷/۹۹/۴۲۱ – ۱۳۹۹/۴/۱۱ چنین می‌گوید: “واژه عفو در بند ت ماده ۱۳۴ اصلاحی ۱۳۹۹/۲/۲۳ عفو خصوصی موضوع ماده ۹۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ است.”بنابراین طبق نظریه اداره حقوقی، عفو مذکور در این ماده، عفو عمومی را شامل نمی‌شود. لازم به ذکر است نظریه اداره حقوقی صرفا جنبه مشورتی داشته و برای دادگاه‌ها لازم الاتباع نمی‌باشد.

بیشتر بدانید:

انواع مجازات اصلی، تبعی، تکمیلی

تعدد معنوی جرم

به موجب ماده ۱۳۱ قانون مجازات اسلامی، هر گاه در یک فعل، عناوین متعدد مجرمانه وجود داشته باشد، تعدد معنوی یا اعتباری گفته می‌شود. برای مثال، امینی که مال مورد امانت را بدون اذن صاحب مال به دیگری بفروشد. در این جا دو عنوان مجرمانه خیانت در امانت و فروش مال غیر صادق است ولی مجازات اشد که جرم فروش مال غیر است اجرا می‌شود.

تفاوت تعدد مادی و معنوی

در تعدد مادی شخص مرتکب دو یا چند عمل مجرمانه مستقل می‌شود بدون اینکه ارتباط معنوی یا اعتباری میان جرایم ارتکابی وجود داشته باشد. در تعدد معنوی چند عنوان مجرمانه در یک فعل وجود دارد. تفاوت تعدد معنوی با بند الف ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی در این است که در تعدد معنوی یک رفتار دارای عناوین متعدد مجرمانه است. در حالیکه به موجب بند الف ماده مزبور فعل واحد و نتایج آن متعدد است.

بیشتر بدانید:

تعلیق مجازات و شرایط صدور آن

تعدد جرم در قوانین خاص

در برخی جرایم، تعدد رفتار‌های مجرمانه طبق قانون خاص جرم واحد محسوب می‌شوند و برای آنها یک مجازات تعیین شده است. برای مثال، در جرم صدور چند فقره چک بلامحل توسط یک شخص، قانون صدور چک، جمع مبالغ چک را ملاک تعیین مجازات مرتکب دانسته است. بنابراین این‌گونه جرایم و مشابه آن، از موضوع بند الف ماده ۱۳۴ خارج هستند. مرتکب فقط به همان مجازات مقرر در قانون خاص محکوم می شود. همچنین در مورد جرم نزاع دسته جمعی که برای چند رفتار مجرمانه یک مجازات تعیین می‌شود.

رای دادگاه: تخریب، تهدید با چاقو، اخلال در نظم عمومی و ورود به عنف بخشی از رکن مادی مشارکت در نزاع دسته جمعی بوده و مجازات مستقل ندارد. (رای دادگاه تجدیدنظر تهران مورخ ۹۲/۱۱/۱)

تخفیف مجازات در تعدد جرم

بند خ ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی در خصوص امکان تخفیف مجازات در تعدد می‌گوید.‌ در تعدد جرم‌ در صورت وجود جهات تخفیف مجازات برای هر یک از جرایم مطابق مواد ۳۷ و ۳۸ این قانون اقدام می‌شود.‌ طبق این مواد، اعمال تخفیف در فرض تعدد جرم با محدودیت مواجه نیست.‌ با توجه به اینکه قواعد تخفیف مجازات بر مبنای درجه مجازات‌ها اجرا می‌شود از این رو تخفیف در تعدد جرم نسبت به مجازات قانونی جرم قابل اعمال است.

مقررات تعدد در حدود، قصاص، دیات و تعزیر

طبق ماده ۱۳۵ قانون مجازات اسلامی، در جرایم موجب حد، تعدد جرم موجب تعدد مجازات است. لکن چنانچه جرایم ارتکابی از نوع واحد و مجازات آنها یکسان باشد قواعد تعدد اجرا نمی‌شود.

– در تعدد جرایم موجب حد و قصاص، مجازات‌ها جمع و اجرا می‌شوند و تعدد مادی و معنوی اجرا نمی‌شود.

– جمع جرایم قصاص و دیه، مشمول مقررات تعدد جرم نیست در اینجا نیز جمع مجازات‌ها و اجرای همه آنها حاکم است.

– قواعد تعدد در حبس تعزیری بدل از قصاص (جایگزین قصاص) اجرا نمی‌شود.

– اگر مجازات اصلی جرم تعزیر باشد مقررات تعدد مادی و معنوی اجرا می‌شود. در ماده ۱۳۴ قانون، به طور کلی هر جرم تعزیری با هر میزان درجه و مجازات بیان شده است.

مجازات‌های تا ۷۴ ضربه شلاق دارای حداقل یک ضربه و حداکثر ۷۴ ضربه می‌باشند. بنابراین دارای حداقل و حداکثر بوده و مشمول بند ج ماده ۱۳۴ نمی‌باشند. در مورد مجازات فاقد حداقل می‌توان از مصادره اموال نام برد. تعدد جرم از عوامل تشدید مجازات محسوب می‌شود در این موارد دادگاه مجاز به تعیین مجازات کمتر از حداقل نصاب قانونی نیست در غیر این صورت از موارد نقض رای در مراحل بالاتر خواهد بود.

تکرار جرم چیست؟

هرگاه کسی مرتکب جرم تعزیری شود و منتهی به حکم قطعی شود پس از آن قبل از حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان مجدداً مرتکب همان جرم شود، در زمان صدور حکم دوم، مقررات تکرار جرم در مورد وی تعیین و اجرا می‌شود‌. اعاده حیثیت به این معناست که مدت‌های مذکور در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی به عنوان مجازات تبعی سپری شده باشد. پس از مهلت‌های مذکور در این ماده، محکوم به اعاده حیثیت نائل می‌گردد.

مرور زمان شامل شکایت و تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات می‌شود. هرگاه کسی محکوم به جرم درجه ۱ تا ۵ شود و ظرف مهلت‌های مقرر در ماده ۱۰۷ قانون یادشده حکم اجرا نشود مشمول مرور زمان اجرای حکم شده و قواعد تکرار جرم در مورد وی جاری نمی‌شود.

شرایط تحقق تکرار جرم

طبق ماده ۱۳۷ قانون مجازات اسلامی شروط تحقق تکرار جرم عبارتست از:

۱- جرم عمدی و تعزیری باشد.

۲- به موجب حکم قطعی یکی از مجازات‌های درجه ۱ تا ۵ تعیین شده باشد.

۳- از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات، مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه ۱ تا ۶ شود. منظور از محکومیت در ماده ۱۳۷، محکومیت قانونی جرم است که در ماده ۱۹ قانون مجازات آمده است.

مجازات تکرار جرم

حداقل مجازات تکرار جرم، میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. دادگاه این اختیار را دارد مجرم‌ را به بیش از یک چهارم حداکثر مجازات قانونی محکوم نماید.‌ بنابراین ملاحظه می‌شود تکرار جرم از عوامل تشدید مجازات محسوب می‌شود. در غیر موارد تکرار و تعدد، دادگاه از تعیین مجازات بیش از حداکثر مجازات قانونی ممنوع می‌باشد.‌

تخفیف در تکرار جرم

به موجب ماده ۱۴ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹، در تکرار جرایم تعزیری، در صورت وجود جهات تخفیف مطابق مواد ۳۷ و ۳۸ قانون مجازات اسلامی اقدام می‌شود. مواد ۳۷ و ۳۸ جهات مخففه مجازات در خصوص تقلیل یا تبدیل درجات مختلف مجازات های تعزیری را بیان می‌کند. در صورت وجود جهات تخفیف، دادگاه می تواند مانند فرض بدون تکرار، مجازات را تخفیف دهد.

تفاوت تعدد و تکرار جرم

در تعدد جرم فرد مرتکب چند جرم‌ می‌شود بدون اینکه هیچ کدام منجر به صدور حکم قطعی شده باشد. در این صورت دادگاه در حین صدور حکم می‌بایست قواعد و فرمول تعدد مجازات را رعایت کند. در تکرار جرم مرتکب پس از محکومیت قطعی نسبت به رفتار مجرمانه، دوباره مرتکب جرم تعزیری درجه ۱ تا ۶ می‌شود. بنابراین اعمال قواعد تعدد قبل از صدور حکم قطعی است. اعمال قواعد و فرمول تکرار بعد از صدور حکم قطعی، طبق شرایط قانونی می‌باشد.

قانون تعدد و تکرار جرم

در ادامه مواد قانون مجازات اسلامی در ارتباط با تعدد و تکرار جرم بیان می‌شوند.

ماده ۱۳۱ قانون مجازات اسلامی

در جرایم موجب تعزیر هرگاه رفتار واحد، دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد، مرتکب به مجازات اشد محکوم می‌ شود.

ماده ۱۳۲

در جرائم موجب حد، تعدد جرم، موجب تعدد مجازات است مگر در مواردی که جرائم ارتکابی و نیز مجازات آنها یکسان باشد.
تبصره ۱- چنانچه مرتکب به اعدام و حبس یا اعدام و تبعید محکوم گردد، تنها اعدام اجراء می‌شود.
تبصره ۲- چنانچه دو یا چند جرم حدی در راستای هم و در یک واقعه باشند، فقط مجازات اشد اجراء می‌شود؛ مانند تفخیذ در هنگام لواط که تنها مجازات لواط اجراء می‌شود.
تبصره ۳- اگر مرد و زنی چند بار با یکدیگر مرتکب زنا شوند، چنانچه مجازات اعدام و جلد یا رجم و جلد ثابت باشد، تنها اعدام یا رجم حسب مورد اجراء می‌شود.
تبصره ۴- چنانچه قذف، نسبت به دو یا چند نفر باشد، دو یا چند مجازات اجراء می‌گردد.

ماده ۱۳۳

در تعدد جرائم موجب حد و قصاص، مجازاتها جمع می‌شود. لکن چنانچه مجازات حدی، موضوع قصاص را از بین ببرد یا موجب تاخیر در اجرای قصاص گردد، اجرای قصاص، مقدم است و در صورت عدم مطالبه فوری اجرای قصاص یا گذشت یا تبدیل به دیه، مجازات حدی اجراء می‌شود.

ماده ۱۳۴

در تعدد جرائم تعزیری، تعیین و اجرای مجازات به ‌شرح زیر است:

الف- هرگاه جرائم ارتکابی مختلف نباشد، فقط یک مجازات تعیین می‌شود و در این صورت، دادگاه می‌تواند مطابق ضوابط مقرر در این ماده که برای تعدّد جرائم مختلف ذکر شده، مجازات را تشدید کند.

ب- در مورد جرائم مختلف، هرگاه جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، حداقل مجازات هر یک از آن جرائم بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات مقرر قانونی است.

پ- چنانچه جرائم ارتکابی مختلف، بیش از سه جرم باشد، مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. در این صورت دادگاه می‌تواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی تا یک چهارم آن تعیین کند.

ت- در تعدد جرائم درجه هفت و درجه هشت با یکدیگر، حسب مورد مطابق مقررات این ماده اقدام می‌شود و جمع جرائم درجه هفت و درجه هشت با درجه شش و بالاتر سبب تشدید مجازات جرائم اخیر نمی‌شود. در جمع این جرائم با جرائم درجه شش و بالاتر، به طور جداگانه برای جرائم درجه هفت و درجه هشت مطابق این ماده تعیین مجازات می‌شود و در هر صورت مجازات اشد قابل اجراء است.

ث- در هر یک از بندهای فوق، فقط مجازات اَشد مندرج در دادنامه قابل اجراء است و اگر مجازات اَشد به یکی از علل قانونی تقلیل یابد یا تبدیل شود یا به موجبی از قبیل گذشت شاکی خصوصی، نسخ مجازات قانونی یا مرور زمان غیرقابل ‌اجراء گردد، مجازات اَشد بعدی اجراء می ‌شود و در این صورت میزان مجازات اجراء شده قبلی در اجرای مجازات اَشد بعدی محاسبه می‌شود. آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات و عفو در حکم اجراء است.

ج- در هر مورد که مجازات قانونی فاقد حداقل یا ثابت باشد، اگر جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد دادگاه می‌تواند تا یک ششم و اگر بیش از سه جرم باشد تا یک چهارم به اصل آن اضافه کند.

چ- در صورتی که در جرائم تعزیری، از رفتار مجرمانه واحد، نتایج مجرمانه متعدد حاصل شود، مرتکب به مجازات جرم اَشد محکوم می‌شود.

ح- هرگاه در قانون برای جرمی یکی از مصادیق مجازات‌های مندرج در مواد (23) یا (26) این قانون به عنوان مجازات اصلی مقرر شده باشد، آن مجازات در هر صورت اجراء می‌شود، حتی اگر مربوط به مجازات غیراَشد باشد. همچنین اگر مجازات اَشد وفق ماده (25) این قانون، فاقد آثار تبعی و مجازات خفیف تر دارای آثار تبعی باشد، علاوه بر مجازات اصلی اَشد، مجازات تبعی مزبور نیز اجراء می‌شود.

خ- در تعدد جرم در صورت وجود جهات تخفیف مجازات برای هر یک از جرائم، مطابق مواد (37) و (38) این قانون اقدام می‌شود.

د- در صورتی که مجموع جرائم ارتکابی در قانون عنوان مجرمانه خاصی داشته باشد، مقررات تعدّد جرم اِعمال نمی شود و مرتکب به مجازات مقرر در قانون محکوم می‌شود.

ماده ۱۳۵

در تعدد جرائم موجب حد و تعزیر و نیز جرائم موجب قصاص و تعزیر مجازاتها جمع و ابتداء حد یا قصاص اجرا می‌شود مگر حد یا قصاص، سالب حیات و تعزیر، حق الناس یا تعزیر معین شرعی باشد و موجب تاخیر اجرای حد نیز نشود که در این صورت ابتداء تعزیر اجراء می‌گردد.
تبصره- در صورتی که جرم حدی از جنس جرم تعزیری باشد مانند سرقت حدی و سرقت غیرحدی یا مانند زنا و روابط نامشروع کمتر از زنا، مرتکب فقط به مجازات حدی محکوم می‌شود و مجازات تعزیری ساقط می‌گردد، مگر در حد قذف که اگر قذف نسبت به شخصی و دشنام به دیگری باشد، مرتکب به هر دو مجازات محکوم می‌شود.

ماده ۱۳۶

هرگاه کسی سه بار مرتکب یک نوع جرم موجب حد شود و هر بار حد آن جرم بر او جاری گردد، حد وی در مرتبه چهارم اعدام است.

ماده ۱۳۷

هر کس به‌ علت ارتکاب جرم عمدی به موجب حکم قطعی به یکی از مجازات های تعزیری از درجه یک تا درجه پنج محکوم شود و از تاریخ قطعیت حکم تا حصول اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان اجرای مجازات، مرتکب جرم عمدی تعزیری درجه یک تا شش گردد، حداقل مجازات جرم ارتکابی میانگین بین حداقل و حداکثر مجازات قانونی آن جرم است و دادگاه می تواند وی را به بیش از حداکثر مجازات تا یک ‌چهارم آن محکوم کند.

ماده ۱۳۸

مقررات مربوط به تکرار جرم در جرایم سیاسی و مطبوعاتی و جرایم اطفال اعمال نمی شود.

سخن‌ پایانی

تعدد و تکرار جرم از موارد مشدده مجازات محسوب می‌شوند‌. در این موارد علاوه بر اینکه تعیین مجازات بیش از حداکثر قانونی مجاز است، دادگاه نمی‌تواند مجازات را به کمتر از حداقل مجازات قانونی در موارد وجود جهات تخفیف، کاهش دهد‌. دادگاه در زمان صدور حکم می‌بایست قواعد تعدد و تکرار را رعایت نماید در غیر این صورت از موارد نقض حکم می‌باشد. جهت دریافت مشاوره و اعطای وکالت با شماره‌های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

دفتر وکالت و مشاوره حقوقی شریفی

سوالات رایج

۱- اگر مجازات جرمی حبس یا شلاق یا جزای نقدی باشد چطور عمل می‌شود؟

در اینجا دادگاه با رعایت ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی، مخیر به انتخاب یکی از حبس، شلاق یا جزای نقدی بوده و باید حداکثر مجازات مقرر در قانون را تعیین نماید.

۲- منظور از تعزیر معین شرعی در ماده ۱۳۵ قانون چیست؟

تعزیر معین شرعی یا تعزیرات منصوص شرعی مجازاتی است که در شرع اسلام نوع و میزان آن مشخص شده است.

۳- آیا تعدد جرم مانع تعیین مجازات جایگزین حبس می‌شود؟

اگر مجازات قانونی جرایم ارتکابی تا یک سال حبس باشند تعیین مجازات جایگزین حبس بلااشکال است. اما چنانچه مجازات قانونی یکی از جرایم بیش از یک سال حبس باشد، امکان مجازات جایگزین حبس وجود ندارد.

۴– آیا سابقه محکومیت تعلیقی موجب اعمال تکرار جرم می‌شود؟

چون در مجازات‌ تعلیقی اجرای مجازات منتفی است لذا شامل قواعد تکرار جرم نمی‌باشد‌.

۵- آیا مقررات تعدد و تکرار، جرائم غیرعمدی را نیز شامل می شود؟

با توجه به اطلاق قانون، تعدد و تکرار جرم شامل جرایم‌ عمدی و غیرعمدی می‌شوند.