جرم جعل و استفاده از سند مجعول

 

جرم جعل و استفاده از سند مجعول دو جرم مستقل هستند که در خصوص هر یک در قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است.

جعل از نظر لغوی به معنای خلق کردن، ساختن و تغییر دادن است. اصطلاحاً عبارت است از قلب متقلبانه حقیقت در یک نوشته یا سند یا هر وسیله دیگری به زیان دیگری.

در ادامه وکیل کیفری تهران به طور کاربردی، جرم جعل و استفاده از سند مجعول، شرایط و خصوصیات آن، مجازات و ارکان متشکله جرم را بیان می کند.

ضمن اینکه شما می توانید برای مشاوره حقوقی، تنظیم دادخواست، شکواییه، لایحه دفاعیه، اظهارنامه و بررسی مدارک با ما در تماس باشید.

جعل چیست؟

جعل از نظر لغوی به معنای خلق کردن، ساختن و تغییر دادن است. اصطلاحاً عبارت است از قلب متقلبانه حقیقت در یک نوشته یا سند یا هر وسیله دیگری به زیان دیگری.

مفاهیم و مصادیق جرم جعل در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌ های بازدارنده) ذکر شده است. جعل فقط در نوشته و سند محقق نمی شود بلکه در وسایلی چون تمبر، اسکناس و سکه نیز ممکن است محقق شود.

یکی از ارکان اساسی جعل ورود ضرر به زیاندیده از جرم است که ممکن است بالفعل باشد یا بالقوه. جرم استفاده از سند مجعول جرمی مستقل از جعل بوده و مرتکب به مجازات آن نیز محکوم می شود.

بیشتر بدانید:

مراحل شکایت و تعقیب کیفری تا صدور حکم

شرایط تحقق جرم جعل و استفاده از سند مجعول

۱- قلب حقیقت در نوشته یا سند یا هر وسیله دیگری صورت گرفته باشد.
۲- شباهتی که هر شخص متعارفی را در تشخیص آن به اشتباه بیاندازد وجود داشته باشد.
۳- از طریق یکی از روش هایی که در قانون مجازات اسلامی آمده، واقع شود.
۴- موجب ورود خسارت مادی یا معنوی شود یا موجبات ورود خسارت بعدی را فراهم سازد.
۵- اقدامات صورت گرفته همراه با قصد تقلب و سوءنیت باشد.
۶- نوشته، سند یا شی ء مجعول عالمانه و عامدانه مورد استعمال قرار گیرد.

انواع جعل

جعل به مادی و مفادی یا معنوی تقسیم می شود.
جعل مادی صرفاً با فعل مثبت صورت می گیرد. لذا ارتکاب آن با فعل منفی و ترک فعل ممکن نیست. در جعل مادی با تحریف و مخدوش کردن نوشته از طریق وسایل مذکور در قانون چون ساختن سند، تغییر دادن آن، الحاق، امحاء و… صورت می گیرد.

جعل مفادی یا معنوی علاوه بر فعل مثبت با ترک فعل هم محقق می شود. در این نوع جعل هیچ گونه تحریف و خدشه ای به سند وارد نمی آید. به طوری که سند تغییر کند یا ساخته شود. بلکه در زمان تنظیم سند رسمی حقیقت امر در ذهن نویسنده تحریف شده و همان نوشته می شود. این نوع جعل صرفاً توسط مامور دولتی و رسمی واقع می شود.

بیشتر بدانید:

ابطال سند مجعول

در جعل معنوی هیچ گونه عملیات مادی و فیزیکی به مانند آنکه در جعل مادی روی می دهد، واقع نمی شود. برای مثال، سر دفتر اسناد رسمی با خریدار در زمان تنظیم سند تبانی می کند‌. برخلاف اظهار فروشنده مبنی بر پرداخت بخشی از ثمن بنویسد تمام ثمن دریافت شد.

تفاوت جعل مادی با معنوی

▪︎ در جعل مادی ارتکاب جرم پس از صدور نوشته یا سند واقع می شود. اثری فیزیکی و محسوس در ظاهر نوشته یا سند بر جای می ماند. در هر نوشته و سندی اعم از عادی و رسمی محقق می شود.

▪︎جعل معنوی همزمان با تنظیم سند صورت می گیرد. اثر فیزیکی و مادی و محسوس از خود به جای نمی گذارد. قلب حقیقت به صورت تحریف معنا و مفهوم سند ظاهر می شود و در اسناد رسمی واقع می شود.

بیشتر بدانید:

جعل مادی و مفادی

ارکان جرم جعل و استفاده از سند مجعول

برای تحقق و شکل گیری جرم جعل و استفاده از سند مجعول وقوع سه عنصر مادی، معنوی و قانونی ضرورت دارد. در صورت فقدان هر یک یا شبهه در آن جرم ثابت نمی شود.

رکن مادی

رکن مادی با قلب حقیقت در نوشته یا سند یا هر وسیله دیگری چون تمبر، اسکناس و سکه صورت می گیرد. نوشته عرفاً فاقد وصف سند می باشد و از نظر قانون قابل استناد در اثبات یا دفاع از دعوی نیست. ولی می تواند قابل ترتیب اثر و اضرار به دیگری شود. رکن مادی در جعل مفادی به صورت تنظیم سند با دگرگونی حقیقت و مکتوب نمودن تحریف ذهنی است.

بیشتر بدانید:

ادله اثبات جرم – نکات مهم

سند آن نوشته ای است که در اثبات یا دفاع از دعوی قابلیت استناد دارد. سند ممکن است عادی یا رسمی باشد. سند نکاحیه، قرارداد، قبض انبار، چک، سفته و غیره عادی هستند. برای تحقق عنصر مادی جرم باید عمل مادی و فیزیکی در نوشته یا سند صورت گیرد.

مصادیق رکن مادی جرم عبارتند از:
۱- ساختن نوشته، سند، مهر یا امضاء دیگری.
۲- تغییر و تحریف نوشته یا سند شامل تراشیدن، خراشیدن، سیاه کردن، قلم بردن، الحاق کردن، الصاق کردن، امحاء کردن، اثبات یا خوانا نمودن نوشته ناخوانا، تقدم و تاخر تاریخ سند.
۳- استعمال مهر دیگری اعم از شخص حقیقی یا حقوقی بدون مجوز صاحب آن.

رکن معنوی یا روانی

تحریف یا قلب حقیقت باید با قصد تقلب صورت گیرد. در غیر این صورت جعل واقع نمی شود. برای مثال، صرف استفاده از مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن بدون سوءنیت و قصد تقلب جرم نمی باشد.

ساختن یا تغییر سند یا نوشته مطابق با واقعیت جعل نیست. زیرا قلب و دگرگونی حقیقت صورت نگرفته است. برای تشکیل این جرم بایستی سوءنیت عام و سوءنیت خاص وجود داشته باشد. سوءنیت عام به علم و عمد مرتکب نسبت به تقلب در سند یا شیء گفته می شود. سوءنیت خاص قصد مجرمانه در ورود ضرر است.

بیشتر بدانید:

جرم انتقال مال غیر و نکات مهم

رکن قانونی

ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری ‌بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.

لزوم ورود ضرر

تحقق جرم جعل یا استفاده از سند مجعول منوط به ورود خسارت بالفعل یا بالقوه می باشد. امکان ورود ضرر به بزه دیده از ارکان تشکیل دهنده جرم جعل است. اگر ضرر وارد نشود وقوع جرم منتفی است.

ضرر اعم است از مادی یا معنوی. ضرر ممکن است با وقوع جرم وارد شود یا در اثر جرم بعداً حادث گردد.

تعدد مادی دو جرم

چنانچه کسی مرتکب هر دو جرم جعل و استفاده از مجعول گردد دو جرم مستقل مرتکب می شود. در این صورت به مجازات هر دو جرم محکوم می شود.

به عبارتی یکی از دو بزه مقدمه دیگری نمی باشد که یک مجازات در نظر گرفته شود. ممکن است نوشته، سند یا شیء مجعول توسط شخص جاعل یا شخص دیگری مورد استفاده واقع گردد.

خصوصیات جرم جعل و استفاده از سند مجعول

▪︎ جرم جعل اسناد رسمی جرمی غیر قابل گذشت و جعل اسناد عادی قابل گذشت است.
▪︎ مرور زمان شکایت جعل سند رسمی هفت سال و سند عادی یکسال از زمان اطلاع از وقوع جرم است.
▪︎ جرمی عمدی و آنی است.
▪︎ جرمی مطلق است نه مقید.
▪︎ از ارکان اساسی آن ورود ضرر به بزه دیده است.
▪︎جعل صرفاً بر روی اصل سند یا تصویر مصدق آن محقق می شود.
▪︎ شروع به جرم جعل سند عادی مجازات ندارد.
▪︎ شروع به جرم جعل سند رسمی مجازات درجه شش و شلاق از ۳۱ تا ۷۴ ضربه یا جزای نقدی شش میلیون تا بیست و چهار میلیون تومان است.

بیشتر بدانید:

ابطال سند رسمی و مراحل آن

مجازات جرم جعل و استفاده از شیء مجعول

مجازات جرم جعل اسناد عادی به موجب ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری به سه ماه تا یکسال زندان کاهش یافته است. جزای نقدی این جرم دو میلیون و پانصد هزار تومان تا ده میلیون تومان است.
مجازات جرم جعل اسناد رسمی شش ماه تا سه سال حبس تعزیری یا جزای نقدی از پنج تا بیست و پنج میلیون تومان است.

جعل اسناد عادی و رسمی

نوشته یا سند عادی سندی است که فاقد شرایط ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی باشد در غیر این صورت سند رسمی است.
ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی: “اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی در حدود صلاحیت آن‌ها و بر طبق مقررات‌ قانونی تنظیم شده باشند رسمی است.”
ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی: “سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد.”

جعل و استفاده از سند مجعول سند عادی به صورت مادی، فیزیکی و محسوس محقق می شود. همچنین به وسیله یکی از طرق مذکور در ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی واقع می گردد.

ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده):“هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال یا به ۲۵/۰۰۰/۰۰۰ تا ۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.”

سندی که مطابق ماده ۱۲۸۷ قانون مدنی نزد مامورین رسمی و صلاحیتدار و طبق قانون تنظیم شده باشد سند رسمی است. جعل و استفاده از سند مجعول در اسناد رسمی به گونه ای است که ظاهر فیزیکی سند مخدوش نمی شود. بلکه نویسنده قلب و دگرگونی حقیقت را در ذهن خود با قصد تقلب و ورود ضرر به غیر آماده می نماید. همان را روی سند آورده و مکتوب می نماید.
ماده ۵۳۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): “هر یک از کارمندان و مسوولان دولتی که در اجرای وظیفه خود در احکام و تقریرات و نوشته ‌ها و اسناد و سجلات و دفاتر و غیر آنها از ‌نوشته ‌ها و اوراق رسمی تزویر کند اعم از این که امضاء یا مهری را ساخته یا امضاء یا مهر یا خطوط را تحریف کرده یا کلمه ‌ای الحاق کند یا اسامی اشخاص ‌را تغییر دهد علاوه بر مجازات‌های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا به پرداخت ۵۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۲۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی‌ محکوم خواهد شد.”

ماده ۵۳۳ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): “اشخاصی که کارمند یا مسئول دولتی نیستند هرگاه مرتکب یکی از جرایم مذکور در ماده قبل شوند علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال یا ۵۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۲۵۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.”

ماده ۵۳۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده): “هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مأمورین به خدمات عمومی که در تحریر نوشته‌ ها و قراردادهای راجع به وظایفشان ‌مرتکب جعل و تزویر شوند اعم از این که موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را ‌تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات‌ های اداری و جبران ‌خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا ۵۰/۰۰۰/۰۰۰ تا ۲۵۰/۰۰۰/۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.”

مقایسه جرم استفاده از سند مجعول و کلاهبرداری

بزه استفاده از سند مجعول و کلاهبرداری از نظر ماهیت شبیه یکدیگر هستند اما دارای تفاوتهایی می باشند.

▪︎ استفاده از سند مجعول به استعمال متقلبانه شیء مجعول گفته می شود. اما کلاهبرداری توسل به عملیات متقلبانه برای بردن مال غیر است. ممکن است یکی از مانورهای متقلبانه استفاده از سند مجعول باشد.

بیشتر بدانید:

جرم کلاهبرداری، ارکان و مجازات آن

▪︎ کلاهبرداری جرمی مقید است. لذا تحقق کامل آن منوط به حصول نتیجه می باشد. در حالیکه جعل و استفاده از سند مجعول جرمی مطلق بوده و نیازمند حصول نتیجه نیستند.
▪︎ در کلاهبرداری با ارائه سند مجعول اگر یک یا چند عنصر متشکله جرم جعل مفقود باشد صرفاً کلاهبرداری محقق شده و جعل نیست. اما در صورت وجود همه عناصر جعل و کلاهبرداری و بردن مال غیر حسب مورد تعدد مادی یا معنوی صورت می پذیرد.

 

جهت دریافت مشاوره تخصصی در امور کیفری و اعطای وکالت با شماره های ۰۹۱۲۲۰۹۲۰۴۶ – ۸۸۷۴۶۳۶۱ تماس بگیرید.

 

سوالات متداول

۱- آیا جعل می تواند فاقد آثار فیزیکی و مخدوش شدن سند باشد؟

جعل مفادی یا معنوی بدون آثار مادی، فیزیکی یا محسوس و بدون مخدوش نمودن سند رسمی واقع می شود.

۲- اگر در عمل ارتکابی قصد تقلب نباشد وضعیت آن چگونه می شود؟

رکن اساسی در جرم جعل و استفاده از سند مجعول وجود قصد متقلبانه در عمل ارتکابی است.

۳- اگر جعل سند بدون ورود ضرر باشد آیا جرم محقق می گردد؟

ورود ضرر یکی از ارکان اساسی تحقق جرم جعل و استفاده از شیء مجعول می باشد. با فقدان ضرر جرم واقع نمی شود.